Artykuł pochodzi z numeru A&B 06|2023
Energetyczna regeneracja miast
Położenie ośmiu terenów wskazanych jako priorytetowe do objęcia Projektem Rewitalizacji Centrum Łodzi — Regeneracja terenów zurbanizowanych w historycznym sercu miasta, poprawa stanu obszarów śródmiejskich budujących tożsamość miejsca
ilustracja: Andrzej Makowski
Łódź znajduje się na liście stu unijnych miast, które przystąpią do programu „Neutralne klimatycznie i inteligentne miasta” i które dostaną unijne dofinansowanie na działania na rzecz ochrony środowiska: poprawę jakości powietrza, poprawę infrastruktury zielonej, modernizację systemu transportowego. Jak możemy rozumieć wyzwania związane z jak najefektywniejszym wdrażaniem zmian? Jak powinniśmy budować miasto odporne i efektywne energetycznie?
Ulica Włókiennicza, zakres działań przestrzennych w granicach obszaru 1 Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi — Projekt objął adaptację pustostanów, poprawę stanu technicznego większości budynków znajdujących się w pierzejach ulicy Włókienniczej (na rysunku oznaczone kolorem czerwonym). Podniesienie jakości przestrzeni publicznych i odzyskanie nieużytków miejskich dla nowych funkcji zostało zrealizowane przez przebudowę ulic oraz utworzenie pasażu Hilarego Majewskiego,
projekt: Jakub Krzysztofik, 3darchitekci
Odporność miast jest rozumiana w różny sposób, zależnie od źródeł czy tematyki opracowania. Najczęściej spotykaną definicją rezyliencji miejskiej jest odnoszenie się do sposobu reagowania organizmu miejskiego na sytuacje kryzysowe i określanie czasu potrzebnego na powrót do sytuacji wyjściowej lub na osiągnięcie stanu lepszego niż ten przed kryzysem. Widoczny jest też stały trend, w którym odporność miasta jest pojmowana coraz szerzej, nie tylko jako dostosowanie się do zmian klimatu i związanych z tym sytuacji kryzysowych, ale jako niezbędny element polityki przestrzennej realizowany jednocześnie w kilku skalach: aglomeracji, miasta, dzielnicy, budynku. Jest to związane z jednej strony ze skutkami zmian klimatycznych, a z drugiej strony wynika z konieczności reformowania sektora energetycznego, co w obecnej sytuacji politycznej staje się coraz bardziej palącym wyzwaniem.
Ulica Włókiennicza, zabudowa pierzejowa i przestrzeń publiczna przebudowana w ramach realizacji zmian w obszarze 1 Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi — Adaptacja pustostanów i nieużytków miejskich, poprawa stanu technicznego budynków i polepszenie jakości przestrzeni wspólnych, projekt: Jakub Krzysztofik, 3darchitekci
, fot.: Sylwia Krzysztofik.
Planowanie przestrzenne w celu poprawy odporności miast jako priorytet powinno traktować dobrą efektywność wykorzystania posiadanych zasobów — przestrzeni, czasu, pieniędzy i energii. Osiągnięcie tego niby oczywistego założenia wymaga między innymi zdefiniowania właściwych kierunków w zarządzaniu przestrzenią, przez delimitację terenów zurbanizowanych oraz jak najlepsze wykorzystanie terenów już zurbanizowanych. Najczęstszym rozwiązaniem są adaptacje istniejących obiektów do innych funkcji lub lokalizacja nowej zabudowy na obszarach już zurbanizowanych. Taki kierunek działań ogranicza urbanizowanie terenów otwartych, zwykle aktywnych przyrodniczo, zwiększa wykorzystanie działek z istniejącą obsługą komunikacyjną i infrastrukturalną.
Pasaż Róży, przestrzeń publiczna przebudowana w ramach zmian w obszarze 4 Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi — Podniesienie jakości przestrzeni wspólnych, rozbudowa sieci dojść pieszych, poprawa dostępności śródmiejskich kwartałów, projekt: Jakub Krzysztofik, 3darchitekci,
fot.: Sylwia Krzysztofik
Ponowne wykorzystanie terenów zurbanizowanych wpływa korzystnie na długość cyklu życia obiektów. Re-use istniejących kubatur jest związany z wydłużaniem cyklu życia obiektów, zmniejszeniem ilości energii potrzebnej na produkcję materiałów, transport, budowę. Tu dotykamy kolejnej płaszczyzny zagadnień związanych z wydajnością energetyczną miast — ekonomii cyrkulacyjnej. Rozwój gospodarki cyrkulacyjnej jest niezbędny dla poprawy wydajności wykorzystania materiałów i obniżenia ilości energii zużywanej na produkcję nowych dóbr. Istotne jest nie tylko jak najdłuższe wykorzystywanie już posiadanych zasobów, ale także rozwój technologii odzysku odpadów, w tym ponowne wykorzystanie i recykling materiałów trudnych do ponownego uzyskania, kompozytów, elementów składowych demontowanych obiektów, zmiana legislacji dotyczącej rynków produktów spożywczych i odpadów produkowanych w ramach obrotu tymi produktami.
Skrzyżowanie ulicy Nowomiejskiej z ulicą Północną, zmiany zaprojektowane w obszarze 4 Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi — Poprawa bezpieczeństwa pieszych, priorytet dla transportu publicznego, wprowadzenie nasadzeń przyulicznych, projekt: Jakub Krzysztofik, 3darchitekci,
fot.: Sylwia Krzysztofik
W skali miasta poza delimitacją terenów zurbanizowanych istotne jest wdrażanie rozwiązań, które poprawiają jakość życia oraz skutkują obniżeniem zapotrzebowania miasta na energię. Oczywistym kierunkiem jest poprawa jakości transportu publicznego, zwiększenie udziału transportu rowerowego, poprawa mobilności pieszej na rzecz zmniejszania liczby codziennych dojazdów samochodem. Kolejny krok to inteligentne projektowanie optymalnych i niezawodnych systemów transportowych, wykorzystanie sztucznej inteligencji dla zarządzania logistyką i do prognozowania mobilności, cyfryzacja transportu publicznego, rozwój wykorzystania danych w czasie rzeczywistym w łańcuchach dostaw. Równolegle należy kontynuować zwiększanie liczby pojazdów zeroemisyjnych oraz popularyzację shareconomy w urbanistyce (car sharing, crowdsourcing w logistyce, uberyzacja).
Przestrzeń przed kamienicą w pierzei ulicy Północnej, stan przed rozpoczęciem budowy i stan projektowany — Poszerzenie chodników, wprowadzenie zieleni przyulicznej. Projekt Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi, autor: Jakub Krzysztofik, 3darchitekci,
fot. Sylwia Krzysztofik
Kolejnym wyzwaniem jest poprawa odporności sektora energetycznego. Przede wszystkim konieczne jest zbadanie oraz monitorowanie niezawodności i bezpieczeństwa systemów energetycznych. Kolejny krok to inteligentne projektowanie optymalnych i niezawodnych systemów przesyłowych, budowanie międzynarodowych łańcuchów dostaw energii oraz rozwijanie sektora odpowiedzialnego za magazynowanie energii. W tym zakresie jednym z wdrażanych założeń jest zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii oraz poprawa ich integracji z systemem energetycznym. Zakłada się równoległą dekarbonizację sektora energetycznego w kierunku zerowej emisji. Istotne jest tu rozwijanie instrumentów finansowych, które zachęcą producentów do zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych.
Wycieczka studentów Politechniki Warszawskiej — Popularyzacja koncepcji projektowych oraz przedstawienie rozwiązań zrealizowanych w ramach Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi, podczas wizji w terenie,
fot.: Małgorzata Denis
Realizacja tych zadań wymaga sporządzenia i ciągłej ewaluacji założeń do zintegrowanych koncepcji w zakresie planowania przestrzennego, gospodarki energetycznej i mobilności. Który element tej układanki należy do podstawowych? Edukacja. To świadomy użytkownik jest potrzebny do sprawnego wdrażania zmian i do wzmacniania odporności regionów, miast, dzielnic i wspólnot. Realizacja opisanych zmian może być prowadzona tylko przy partycypacji mieszkańców oraz budowie scenariuszy dla zwiększenia zaangażowania lokalnych społeczności.
Warsztaty projektowe, spotkania z mieszkańcami — Aktywizacja lokalnej społeczności w celu definiowania wytycznych dla Projektu Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi
© Ilustracja dzięki uprzejmości autorki
Sylwia Krzysztofik
Sylwia Krzysztofik — urbanistka, architektka, adiunktka w Instytucie Architektury i Urbanistyki na Wydziale Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej. Członkini zarządu łódzkiego oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich. Autorka dysertacji poświęconej relacjom pomiędzy narzędziami legislacyjnymi w planowaniu a postępującymi zmianami na terenach cennych przyrodniczo w aglomeracji warszawskiej i łódzkiej. Obecnie prowadzi badania nad rewitalizacją intensywnie zurbanizowanych terenów śródmiejskich oraz narzędziami planistycznymi służącymi poprawie odporności struktur miejskich. Współautorka koncepcji Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi (obszary 1–4 o powierzchni 67 hektarów), opracowań planistycznych, projektów budynków użyteczności publicznej.
