Od deregulacji i uwolnienia gruntów pod zabudowę, przez dopłaty do remontów, po tworzenie kooperatyw i Ministerstwa Mieszkalnictwa, wszystkie te propozycje odzwierciedlają różne podejścia do problemów mieszkaniowych, planowania przestrzennego i ochrony środowiska w Polsce. Przedstawiamy przewodnik po programach największych ugrupowań na zbliżające się wybory parlamentarne.
Podsumowanie programów zostało opracowane na bazie udostępnionych przez komitety wyborcze dokumentów programowych związanych z wyborami zaplanowanymi na 15 października 2023 roku. Poniżej przedstawiamy najważniejsze postulaty dotyczące sposobu kształtowania i zarządzania wspólną przestrzenią w Polsce w kolejności odpowiadającej numerom list komitetów wyborczych.
Trzecia Droga (PSL + PL2050)
Koalicja Trzecia Droga prezentuje program, który łączyć ma cele społeczne i ekologiczne, ale nie odnosi się bezpośrednio do mieszkalnictwa czy planowania przestrzennego. Poprzez prostą i stabilną politykę podatkową politycy Polski 2050 Szymona Hołowni i Polskiego Stronnictwa Ludowego chcą wspierać rodziny, a jednocześnie stawiać na rozwój energetyki odnawialnej, co ma przynieść korzyści zarówno w skali lokalnej, jak i całemu krajowi. W programie widoczne jest dążenie do tworzenia zrównoważonej przyszłości, gdzie polityka mieszkaniowa i przestrzenna współgra z dbałością o środowisko naturalne i dobrobyt społeczeństwa. Pytanie, czy cele te uda się połączyć z równoczesną dbałością o interesy rolników, producentów żywności i przetwórców.
Trzecia Droga chce także poprawić dostęp do własności i wynajmu mieszkań. Rozwinięcie instytucjonalnej opieki nad najmłodszymi oraz gwarantowanie możliwości pracy młodym rodzicom na pół etatu ma na celu umożliwienie równoczesnego łączenia rodzicielstwa z pracą, co jest istotne dla stabilizacji finansowej rodzin. Koalicja zobowiązuje się do wsparcia rozwoju zielonej energii oraz przekształcenia Polski w kierunku bardziej zrównoważonego środowiska. Właściciele domów, mieszkańcy bloków, rolnicy i przedsiębiorcy zostaną zachęceni do inwestowania w infrastrukturę energii odnawialnej (OZE). Ta transformacja ma na celu zapewnić Polsce lokalnej nie tylko czystą energię, ale również niezależność energetyczną. Małe elektrownie w gminach oraz domach staną się kluczowym elementem walki ze zmianami klimatycznymi i ochrony środowiska. Wartość ekonomiczna wynikająca z zielonej energii ma trafiać do ludzi i lokalnych społeczności, a nie tylko do dużych państwowych spółek.
Lewica (Nowa Lewica + Razem)
Postulaty Lewicy w zakresie planowania i mieszkalnictwa zamykają się w dwóch kategoriach programowych nazwanych „Zielony ład” oraz „Mieszkanie prawem, nie towarem”. Partie lewicowe zamierzają budować odporność energetyczną Polsce w oparciu o energię odnawialną i jej magazynowanie. Odblokowane mają zostać przepisy ograniczające lokalizację farm wiatrowych, a zeroemisyjny miks energetyczny ma pozwolić także na produkcję zielonego wodoru dla czystego transportu. Politycy planują wprowadzenie mechanizmów chroniących konsumentów przed zwiększonymi kosztami transformacji energetycznej, którą wpisać chcą w szerszy kontekst Europejskiej Unii Energetycznej.
Środowisko naturalne ma być lepiej chronione dzięki powołaniu nowych parków narodowych, między innymi Turnickiego, Jurajskiego czy Mazurskiego. Zmienić ma się logika funkcjonowania Lasów Państwowych i Wód Polskich. W ramach postulowanego Funduszu Kruszenia Betonu opiewającego na 3 mln złotych samorządy mają być wspierane przekształcaniu przestrzeni miejskiej pełnej betonu w bardziej zieloną i przyjazną człowiekowi.
W ramach Krajowego Programu Mieszkaniowego na lata 2025-2029 Lewica zakłada budowę 300 tysięcy mieszkań na tani wynajem, co kosztować ma 20 miliardów złotych rocznie. Mieszkania zostaną włączone do zasobu publicznego. Koalicja postanowiła przywrócić Ministerstwo Mieszkalnictwa i utworzyć Państwową Agencję Mieszkaniową, której głównym celem będzie planowanie inwestycji i nadzór nad standardami architektonicznymi. Jednocześnie samorządy otrzymają znacznie większe wsparcie finansowe na budowę mieszkań komunalnych.
Program uwzględnia segmentację mieszkań na różne kategorie czynszowe, co ma na celu integrację społeczeństwa i zapobieganie tworzeniu się gett. Wprowadzony ma być również Krajowy Fundusz Remontowy oraz wsparcie dla spółdzielni i kooperatyw mieszkaniowych. W zakresie regulacji mieszkań program przewiduje uregulowanie czynszów, wsparcie dla najmu długoterminowego oraz ochronę praw najemców. Planuje się także zwiększenie dostępności kredytów hipotecznych ze stałą stopą oprocentowania i wprowadzenie górnego limitu kaucji. Elementem programu jest także planowanie dobrze zagospodarowanych osiedli z dostępem do usług publicznych i obszarów zieleni, a także promowanie energooszczędnych technologii budowlanych.
Prawo i Sprawiedliwość
Filarem programu wyborczego partii rządzącej w zakresie polityki mieszkaniowej i przestrzennej jest ogłoszone niedawno odświeżenie projektu „Przyjazne Osiedle”. Skupia się on na modernizacji osiedli wielkopłytowej, co przynieść ma poprawę sytuacji mieszkaniowej 8 milionów Polaków. W ramach programu znaleźć mają się mechanizmy i środki wspierające termoizolację, wymianę i instalację wind, nowe parki i parkingi. Te ostatnie mają powstawać bez uszczuplenia terenów zieleni. W jaki sposób? Tego politycy nie konkretyzują.
PiS zapowiada kontynuację dopłat do kredytów w ramach programu „Pierwsze mieszkanie” i dalsze funkcjonowanie mechanizmu Bezpiecznego Kredytu 2%, dla osób stawiających na własność. Partia zapowiada prowadzenie programów budownictwa socjalnego i komunalnego oraz społecznego budownictwa czynszowego. Dodatkowym ułatwieniem dla gmin, partycypujących w tych programach, będzie możliwość nieodpłatnego korzystania z wyłanianych w otwartych konkursach projektów architektonicznych wielorodzinnych budynków mieszkalnych o obniżonej energochłonności. Takie rozwiązanie budzi z kolei obawy środowiska projektantów o ograniczenie liczby zleceń. Przeprowadzone mają być zmiany zasad funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych, prowadzące do zwiększenia praw członków i transparentności działań zarządów.
Ułatwienia czekać mają także osoby stawiające na budownictwo jednorodzinne w ramach pakietu deregulacji nazwanego „Domem bez formalności”, który rozszerzony ma być na domy o powierzchni przekraczającej 70m2. I także tutaj politycy proponują korzystanie z bezpłatnych projektów wyłanianych w konkursach.
Podobnie do Koalicji Obywatelskiej, PiS planuje zwiększenie dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Mechanizmem, który ma to umożliwić, jest nowa ustawa o planowaniu przestrzennym, zobowiązująca gminy do przyjęcia planów ogólnych.
Konfederacja
W zakresie polityki energetycznej i środowiska Konfederacja planuje kontynuację oparcia produkcji energii elektrycznej w Polsce o paliwa kopalne, nazywając perspektywę odejścia od nich niebezpieczną utopią. Stawia przy tym interes gospodarczy (w krótkiej perspektywie) ponad środowiskowym, zapowiadając utrzymanie odpowiednio wysokiego wydobycia węgla.
Także politycy Konfederacji widzą problem w zakresie mieszkalnictwa, jego źródeł upatrują w niskiej podaży, braku gruntów i biurokracji. Choć w uchwalonych studiach tereny zabudowy mieszkaniowej obejmują 3,3 mln ha, na których mogłoby zamieszkać 230 mln mieszkańców, to argument o braku dostępności działek budowlanych przewija się w programach kilku ugrupowań. Inną przyczyną kryzysu mieszkaniowego ma być także unijna polityka klimatyczna i jej skutki dla sektora budowlanego. Przeszkodą w realizacji inwestycji ma być pakiet „Fit for 55”. Politycy Konfederacji obiecują także zmianę regulacji, które ich zdaniem nadmiernie chronią lokatorów. Ograniczenie praw najemców ma ożywić rynek mieszkaniowy.
Program Konfederacji koncentruje się na obniżeniu kosztów budowy i cen zakupu domów i mieszkań. Ma być to możliwe dzięki deregulacji, uproszczeniu procedur, liberalizacji planowania i regulacji dotyczących wpływu inwestycji na środowisko. Podaż gruntów zwiększyć ma między innymi ułatwienie w zabudowie terenów rolnych.
Koalicja Obywatelska (PO + N. + Zieloni + IP)
Program Koalicji Obywatelskiej w zakresie polityki mieszkaniowej i przestrzennej obejmuje szereg postulatów w obrębie przedstawionych przez ugrupowanie „100 konkretów”. Plany obejmujące zagadnienia mieszkalnictwa, energetyki czy środowiska mają na celu poprawę warunków życia Polaków.
KO zapowiada wprowadzenie kredytu z oprocentowaniem 0% na zakup pierwszego mieszkania, co jest rozwinięciem funkcjonujących już programów. To dalszy krok w kierunku zapewnienia dostępu do tanich kredytów, jednak wiążący się z ryzykiem wzrostu cen mieszkań i zysków deweloperów. Odpowiedzią na niewystarczającą dostępność mieszkań na wynajem ma być 600 zł dopłaty na wynajem mieszkania dla młodych. KO ma także plan na zwiększenie podaży mieszkań, co ma zniwelować skutki zwiększonego tanimi kredytami popytu. Koalicja proponuje uwolnienie gruntów spółek Skarbu Państwa i Krajowego Zasobu Nieruchomości, zawłaszcza tych, które trafiły do KZN na potrzeby programu Mieszkanie Plus, który w ocenie polityków ugrupowania okazał się katastrofą. 10 mld złotych trafić ma natomiast na rewitalizację i remonty pustostanów w zasobach polskich samorządów. Kolejne 3 mld złotych rocznie KO proponuje przeznaczyć na dofinansowanie nowych projektów w modelu TBS oraz remont i powiększenie miejskich zasobów mieszkaniowych.
Produkujący lokalnie energię prosumenci mają otrzymać niższe rachunki za prąd dla inwestujących w fotowoltaikę. Będą mogli także powoływać lokalne wspólnoty energetyczne. Politycy zapowiadają wprowadzenie ustawy odblokowującej możliwość rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie (zmniejszenie odległości do 500 m) z jasnymi i szybkimi regułami wydawania decyzji o budowie i przyłączeniu. Lokalne społeczności otrzymają 5% przychodów ze sprzedaży energii.
W zakresie środowiska cele KO skupiają się na ochronie lasów — kontroli obszarów wycinki, z których wyłączone mają być najcenniejsze przyrodniczo obszary, zapowiadane jest także ograniczenie eksportu drewna poza Polskę. Poprawie ma ulec gospodarka odpadami, wodą i zarządzanie zielenią w miastach.
