Podjęcie dziedzictwa modernizmu z depozytu historii

Przebudowa i rozbudowa hal garażowych z 1938 roku na Pomorski Park Naukowo-Technologiczny w Gdyni

Zasady nowego podejścia do ochrony zabytków modernizmu zostały zrealizowane w projekcie przebudowy i rozbudowy hal garażowych w Gdyni. Projekt wykonano realizując w kolejności:

1. Usunięcie dobudów do pierwotnego obiektu z pozostawieniem ich śladów na starej konstrukcji.
2. Otwarcie bryły przez dalsze usunięcie zbędnych elementów pierwotnego obiektu.
3. Rozmieszczenie nowej funkcji i kompozycja ruchu w przestrzeni.
4. Kompozycja przestrzeni w rytmie czasoprzestrzennym — wkomponowanie nowych elementów zgodnie z zasadą architektury opisaną przez Strzemińskiego: „Architektura przestrzenna jest kompozycją podziałów przestrzeni w trzech wymiarach. Rytm podziałów, narastając, wychodzi poza dany kompleks budowlany, wiążąc się z innym. Wielkość i kierunek podziałów, energia koloru i światła, energia lub statyka faktury (np w instalacjach) stanowią współczynnik tego rytmu, dynamizując go lub powstrzymując.”²⁴

Otwarcie bryły historycznego oryginału

Na podstawie oryginalnego projektu z 1938 roku odtworzono pierwotny kształt obiektu. Potem żelbetowe słupy i potężne żelbetowe belki szkieletowej konstrukcji zostały odsłonięte przez usuniecie stykających się z nimi ścian i dobudówek. Uzyskano otwarte korytarze biegnące w osiach słupów „na przestrzał” całego budynku. Nastąpiło otwarcie bryły, żelbetowa konstrukcja o rozpiętości 25 m między słupami ukazała swe piękno. Po odczyszczeniu żelbetu z wielu warstw farb, uzyskano oryginalną fakturę betonu i odcisk desek szalunku. Powstała modernistyczna szczerość wyglądu materiału. Rysy i pęknięcia ujawniły pracę konstrukcji. Najciekawsze okazały się ślady techniki mocowań, historyczny jej rozwój: klocki, kołki, kotwy, oraz ślady montażu instalacji i ścian działowych.

fotografia archiwalna hali garażowej w Gdyni z 1939 r. oraz modele kolejnych etapów tworzenia projektu jej przebudowy na Pomorski Park Naukowo–Technologiczny (PPNT); autor projektu arch. Paweł Wład Kowalski z zespołem KOWALSKI ARCHITEKCI i W. M. Pracownia Projektowania Miasta — Gdańsk

fotografia archiwalna hali z 1947 r. (autor nieznany), fotografia z 2002 roku przed podjęciem projektu, fotografia zrealizowanej przebudowy hali na PPNT — 2008 rok

fot.: Paweł Wład Kowalski

Kompozycja ruchu nowej funkcji

Budynek pełni funkcje „inkubatora wynalazczości”. Nowa jego funkcja jest w zgodzie z duchem modernizmu, ma dalej inspirować kolejne modernizowanie życia. Nowe funkcje zostały rozmieszczone tak, by wokół wspólnego korytarza, drogi biegnącej środkiem hali rozmieścić miejsca spotkań, ekspozycji osiągnięć i kameralne miejsca pracy. Wyznaczono drogi ruchu i przystanki, podstawy architektury według zasad Kobro i Strzemińskiego „Celem architektury jest organizacja rytmu kolejno po sobie następujących ruchów i przystanków, a przez to uformowanie całokształtu życia”²⁵.

Elementy budowy kompozycji

Dla elementów nowej kompozycji prowadzonej w rytmie czasoprzestrzennym obowiązuje szczerość wyglądu konstrukcji i użytych materiałów, wszystko jest na wierzchu, instalacje, kable, rury, faktury starego betonu i nowoczesnych systemów szalunkowych. Nieotynkowany beton, okładziny z desek, mury z bloczków cementowo-wapiennych, blachy, tworzą kompozycje wnętrza swym naturalnym wyglądem niczego nie imitują, nie udają. Gdy wszystko jest dostępne można łatwo adaptować pomieszczenia i powierzchnie pod zmianę funkcji. Ruch, zmienność funkcji, adaptacyjność to ważne cechy wynikające z postulatów awangardy.

PPNT — wejscie główne

fot.: Paweł Wład Kowalski

Idea rytmu kompozycji

Nowe elementy są wstawione do wnętrza hali i od niej oddzielone, by miedzy tym, co stare i nowe powstał związek poprzez kontrast kompozycyjny. Do hali wstawiono platformy nowych poziomów użytkowych. W jej wnętrzu powstał autonomiczny układ przestrzeni wytworzony nowymi elementami, które przechodzą od wnętrza urbanistycznego do środka kierując ruchem użytkownika. Powstaje architektura w architekturze. Leitmotivem tej kompozycji jest idea fali, która jako forma istnienia materii, energii, natury, jest mianownikiem łączącym to, czym zajmują się odkrywcy i firmy naukowo-badawcze. Światło, dźwięk, energia elektryczna, woda, ziemia, powietrze... Wszędzie występuje fala. Dach kolebkowy, zadaszenia łukowe, sfalowanie terenu, szczeliny w nowej ścianie żelbetowej nawiązują do spektralnego rozszczepienia światła. Falowanie wody imitują polery — żelbetowe słupy. Nowe ściany jak wstęgi wyznaczają przestrzeń ruchu. Powstała gra kompozycyjna faktur i kolorów, kolor to przecież tez fala światła.

Zakończenie

Zastosowanie zasad rytmu czasoprzestrzennego jest łatwe przy adaptacji i przebudowach. W istniejącej przestrzeni łatwiej się poruszać i dalej komponować. Jest jasny punkt odniesienia. Trudniej, gdy plac jest pusty i stoimy przed nowym projektem. Ale zawsze skądś w to miejsce przychodzimy i coś ze sobą przynosimy. Nigdy nie działamy na surowym korzeniu. W wyobraźni możemy odtworzyć wiecznie żywy pień wielkiej klasycznej architektury, który wyda, nawet po największych odchyleniach znakomity owoc. Wystarczy świadomość jego istnienia, by oprzeć o niego swoją twórczość. Warto podjąć cenne dziedzictwo polskiej awangardy modernistycznej by inspirowała realizacje architektury współczesnej i znalazła należne jej miejsce w historii sztuki i architektury.

Paweł Wład KOWALSKI

1. W. Strzemiński „Bilans modernizmu” „Europa”, 1929, nr 1, s. 22–24

2. Komunikat Grupy „A.R.” nr 1, „Europa”, 1930 nr 9, K. Kobro, J. Przyboś, H. Stażewski i W. Strzemiński

3. W. Strzemiński „Przedmiot i przestrzeń” — publikacja w „Wiek XX”, 1928, nr 21

4. W. Strzemiński, Sz. Syrkus. „Teraźniejszość w architekturze i malarstwie” — Przegląd Art., 1928 nr 4

5. H. Syrkus „Ku idei osiedla społecznego 1925–1975” PWN Warszawa 1976 s. 27

6. S. Syrkus, „Architektura otwiera bryłę” katalog Machine Age Exposition, New York 1926 – za informacją podaną przez H. Syrkus „Ku idei osiedla społecznego 1925–1975” PWN Warszawa 1976

7. W. Strzemiński, Sz. Syrkus. „Teraźniejszość w architekturze i malarstwie” — Przegląd Art., 1928 nr 4

8. H. Syrkus „Ku idei osiedla społecznego 1925–1975” PWN Warszawa 1976 s. 28

9. W. Strzemiński „Przedmiot i przestrzeń” — publikacja w „Wiek XX”, 1928, nr 21

10. A. Pałuszewski „a. r. mit urzeczywistniony dzieje i kolekcja”, wydawnictwo łódzkie 1989

11. W. Strzemiński „Zasady nowej architektury” „Linia”. 1931 nr 3

12. W. Strzemiński „Sztuka nowoczesna w Polsce” tekst w „O sztuce nowoczesnej” Łódź. 1934

13. K. Kobro, W. Strzemiński „Kompozycja przestrzeni...” patrz opis ilustracji 2. Projekt kompozycji wnętrza mieszkaniowego

14. W. Strzemiński „Teoria widzenia” Wydawnictwo Literackie Kraków 1958

15. K. Kobro „Funkcjonalizm”, Forma, Łódź 1936 nr 4

16. K. Kobro, W. Strzemiński. „Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego” Biblioteka a.r. nr 2, Łódź 1931

17. J. Zagrodzki „Wewnątrz przestrzeni” tekst w książce „Katarzyna Kobro w setna rocznicę urodzin 1898–1951” Łódź 1999

18. K. Kobro „Rzeźba stanowi...” Głos Plastyków 1937 nr 1–7

19. A. Turowski „Rytmologia teoretyczna, czyli fantastyczny świat Katarzyny Kobro” tekst w książce „Katarzyna Kobro w setna rocznicę urodzin 1898–1951” Łódź 1999

20. B. Kowalska „Katarzyna Kobro. Szkic o prekursorstwie” tekst w książce Niki Strzemińskiej „Katarzyna Kobro” Scholar, Warszawa 1999

21. K. Kobro W. Strzemiński „Kompozycja przestrzeni...” Łódź, 1931

22. Tamże

23. Paweł Wład. Kowalski „Między kulturyzmem a naturyzmem”, Arche Warszawa 1988

23. W. Strzemiński „Zasady nowej architektury” „Linia” 1931 nr 3

25. W. Strzemiński „Zasady nowej architektury” „Linia” 1931 nr 3