Kilka dni temu w internecie pojawiły się plansze z wizualizacjami opracowanego przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie projektu nowego centrum Grzegórzek — placu Grzegórzeckiego, który stanowić ma zielony łącznik między ulicą Dietla a aleją Daszyńskiego i, w związku z rozbudową szybkiej kolei aglomeracyjnej, ważny punkt przesiadkowy na mapie Krakowa. Projekt stał się impulsem do dyskusji na temat sposobu wyboru projektów dla tej i innych, równie ważnych przestrzeni miejskich.
plan zagospodarowania terenu
© Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
Modernizacja linii kolejowej, budowa estakady pomiędzy ulicami Kopernika a Miodową, a co za tym idzie likwidacja dawnego nasypu kolejowego i uwolnienie przestrzeni pod nowym obiektem inżynieryjnym to olbrzymia inwestycja dotycząca znacznej i ważnej części miasta. W 2018 roku Urząd Miasta Krakowa we współpracy z krakowskim oddziałem Stowarzyszenia Architektów Polskich ogłosił dwuetapowy, ideowy konkurs architektoniczno‑urbanistyczny na opracowanie koncepcji zagospodarowania owych przestrzeni — „Nowe Życie Pomiędzy Estakadami”, którego celem było pozyskanie koncepcji i pomysłów na kształtowanie centrum Krakowa, które pomogą w wyznaczeniu kierunków polityki przestrzennej, strategii rozwoju oraz będą punktem wyjścia dla dialogu i konsultacji społecznych. Zwycięska propozycja holenderskiej pracowni VenhoevenCS zdaniem jury pod przewodnictwem Tomasza Bobrowskiego, Głównego Architekta Miasta Krakowa to:
wybitnie oryginalne i perspektywiczne w pomyśle twórcze przekształcenie uciążliwego elementu miejskiej infrastruktury — naziemnej trasy kolei aglomeracyjnej — w przyjazny mieszkańcom środek komunikacji publicznej, stwarzający możliwości wzbogacenia miasta o nową niewymierną wartość, godną epokowego rozwiązania.
1. nagroda w konkursie „Nowe Życie Pomiędzy Estakadami”, proj.: VenhoevenCS
wiz.: B1Design © VenhoevenCS
Po konkursie studialnym wśród mieszkańców Krakowa prowadzone były badania ankietowe, spotkania konsultacyjne oraz — przygotowany przez A2P2 architecture & planning — cykl warsztatów projektowania partycypacyjnego, który wskazał najistotniejsze dla mieszkańców postulaty dla zagospodarowania tej przestrzeni.
Została więc wybrana najlepsza propozycja architektoniczna (nie projekt realizacyjny!), wysłuchano zdania mieszkańców, a ostatecznie projekt przygotował zespół kształtowania przestrzeni miejskich działający w Zarządzie Zieleni Miejskiej. Dlaczego nie ogłoszono konkursu realizacyjnego? Poprosiliśmy o komentarz w tej sprawie zarówno przedstawicielkę Zarządu Zieleni Miejskiej Aleksandrę Mikolaszek, prezesa krakowskiego oddziału SARP Marka Kaszyńskiego, jak i prowadzącą warsztaty projektowania partycypacyjnego Monikę Arczyńską z pracowni A2P2.
A&B: Okolice nowego przystanku kolejowego Kraków Grzegórzki były przedmiotem ideowego konkursu architektoniczno‑urbanistycznego w 2018 roku („Nowe Życie Pomiędzy Estakadami”) oraz spotkań konsultacyjnych i warsztatów projektowania partycypacyjnego. Jakie wnioski z obu tych działań wykorzystane zostały przy projekcie placu Grzegórzeckiego?
Aleksandra Mikolaszek (ZZM): Podstawą do opracowania projektu przez Zarząd Zieleni Miejskiej był raport z konsultacji społecznych przeprowadzonych z mieszkańcami po przeprowadzeniu konkursu.
A&B: Niedawno pisaliśmy o planach miasta na ogłoszenie konkursu na zagospodarowanie placu Kossaka. Przy tej okazji Piotr Kempf, dyrektor Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie, podkreślał, że forma konkursu architektonicznego daje możliwość szerszej dyskusji na temat kształtu przyszłych zmian i szansę na spojrzenie na różnorodne pomysły i szerszy kontekst. Dlaczego w tym wypadku miasto nie decyduje się na taką formę wyboru projektu? Kraków Grzegórzki i przestrzeń pod Estakadami to jedna z najważniejszych przestrzeni w mieście. Konkurs dałby szanse na wyłonienie najlepszego projektu w tym miejscu, pamiętając o tym, że w konkursie realizacyjnym, w odróżnieniu od ideowego wizje są bardzo realne i odpowiadające na zadany program i określone w nim warunki.
Aleksandra Mikolaszek (ZZM): Ze względu na napięty harmonogram oraz złożoność projektu i związanych z nim zmieniających się uwarunkowań — trwające prace dotyczące realizacji inwestycji kolejowej, Miasto Kraków zdecydowało się na wykonanie samodzielnie projektu przez Zarząd Zieleni Miejskiej. Rozwiązanie to daje pełną elastyczność do wprowadzania szybkich zmian przy jednoczesnym zachowaniu najwyższej jakości projektu.
wizualizacja; widok w stronę ulicy Grzegórzeckiej
© Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
A&B: Jednymi z najważniejszych postulatów zebranych podczas konsultacji społecznych były zieleń i miejsca parkingowe. Przygotowany przez Zarząd Zieleni Miejskiej projekt placu Grzegórzeckiego obejmuje między innymi posadzenie ponad stu drzew, akcenty wodne, ogrody deszczowe czy zielony dach na istniejącym budynku targu. Czy pani zdaniem ta koncepcja wpisuje się w ustalone podczas konsultacji potrzeby mieszkańców? Czy nie należałoby na tak prestiżową przestrzeń po konsultacjach i konkursie ideowym ogłosić konkursu realizacyjnego, który miałaby szanse być najlepszą odpowiedzią na zadany temat?
Monika Arczyńska (A2P2): Nasze opracowanie obejmowało studium urbanistyczne oraz podsumowanie procesu konsultacyjnego, który koncentrował się na rozpoznaniu potrzeb i oczekiwań nie tylko mieszkańców, ale także wszystkich interesariuszy z bezpośredniego sąsiedztwa estakady. Jednym z głównych wniosków procesu było podkreślenie znaczenia placu przy Hali Targowej, który już teraz jest intensywnie użytkowany, a po uruchomieniu stacji kolejowej Grzegórzki stanie się wyjątkowo ważną przestrzenią publiczną w centrum Krakowa oraz dużym węzłem przesiadkowym. Propozycja jego przekształcenia jest zgodna z opracowanymi przez nas wytycznymi i obejmuje wprowadzenie dużej ilości zieleni, ograniczenia dla ruchu kołowego i usprawnienie pieszych oraz rowerowych połączeń. Mamy jednak pewne wątpliwości odnośnie rozwiązań architektonicznych, w tym między innymi zielonego dachu na przekryciu targowiska, który będzie wymagał dość ciężkiej konstrukcji. Z pełnym przekonaniem rekomendujemy postulowany przez środowisko branżowe realizacyjny konkurs architektoniczny, ponieważ przestrzeń śródmiejskiego placu, z którego będą korzystać tysiące osób dziennie, zasługuje na projekt najwyższej klasy. Być może warto byłoby wykorzystać formułę umożliwiającą zweryfikowanie pierwszych pomysłów projektantów — przestrzeń w tym rejonie jest ograniczona i jej zagospodarowanie wymaga pogodzenia różnych potrzeb użytkowników.
wizualizacja; obecny plac targowy przykryty betonowym dachem, pełniącym funkcje placu miejskiego
© Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
A&B: Jury ideowego konkursu na zagospodarowanie nowych przestrzeni między estakadami w Krakowie nagrodziło pełną zieleni propozycję holenderskiego biura VenhoevenCS. Była ona punktem wyjścia do debaty publicznej i wyznaczania kierunków rozwoju. Kolejnym krokiem były konsultacje społeczne, podczas których mieszkańcy mogli powiedzieć, co dla nich jest najważniejsze. Jaki powinien być kolejny krok w planowaniu tej miejskiej przestrzeni?
Marek Kaszyński (SARP Kraków): Na bazie opublikowanych wizualizacji trudno odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ nie znamy wszystkich kroków, jakie już zostały zrobione. Na pewno wynikiem konkursu studialnego i konsultacji społecznych powinno być opracowanie programu funkcjonalno‑użytkowego, zebranie materiałów przedprojektowych, określenie budżetu, harmonogramu realizacji etc. Jestem natomiast przekonany, że ostatnim krokiem przed opracowaniem projektu będącego podstawą realizacji, powinien być architektoniczno‑urbanistyczny konkurs realizacyjny.
A&B: Zarząd Zieleni Miejskiej chce uniknąć procedury konkursowej, czy słusznie?
Marek Kaszyński (SARP Kraków): Zarząd Zieleni Miejskiej zaprosił SARP Oddział Kraków do współpracy przy konkursie na inną ważną miejską przestrzeń — plac Kossaka. Mam nadzieję, że zrozumienie dla demokratycznej procedury konkursowej jest drogą, z której nie ma powrotu i ufam, że podobnie będzie w przypadku placu Grzegórzeckiego. Niezależnie od formy konkursu — otwartego, zamkniętego, anonimowego czy w popularnej ostatnio „formule flamandzkiej” — wciąż pozostaje on najlepszym mechanizmem wyboru rozwiązań według kryteriów jakościowych, a to w przestrzeniach publicznych jest niezwykle ważne.
Oceniane przez profesjonalne jury konkursy architektoniczne pozwalają wybrać najlepsze dla danych przestrzeni rozwiązania. Warto je przygotowywać, czego dowodem są wybitne realizacje wybrane w konkursach w Polsce i na świecie budynków i przestrzeni publicznych. Pokazują one również, że architekci świetnie radzą sobie z największymi wyzwaniami i najbardziej złożonymi projektami. Wrześniowy numer A&B w całości poświęciliśmy konkursom architektonicznym. Oczekując na ogłoszenie konkursu na plac Grzegórzecki oraz inne miejskie przestrzenie, zapraszamy do lektury!
