Berlin ma swoją Wyspę Muzeów, w Białymstoku powstać zaś miała Wyspa Kultury. Ostatecznie projekt trafił do szuflady, chociaż jego echo wciąż pobrzmiewa w rozmowach na temat przyszłości kompleksu na ulicy Węglowej. W ostatnim czasie Muzeum Wojska w Białymstoku zapowiedziało budowę nowej siedziby, która znajdzie się w miejscu, gdzie już teraz funkcjonuje Muzeum Pamięci Sybiru, Muzeum Motoryzacji i Techniki oraz inne instytucje. Za projekt wykonawczy nowego budynku odpowiada LEM Studio Architektoniczne.
Węglówka to modernistyczny kompleks magazynowy w północnej części Białegostoku. W dwudziestoleciu międzywojennym powstała tutaj Składnica Materiału Intendenckiego nr 13, która służyła 18. Dywizji Piechoty. Przez następne kilkadziesiąt lat przestrzeń użytkowana była przez wojsko, między innymi w charakterze magazynów, jednostek medycznych czy szkoleniowych. Ostatecznie, w 2005 roku znaczną część przestrzeni miasto wykupiło od Agencji Mienia Wojskowego, próbując w następnych latach zrealizować tam koncepcję „Podlaskiego Centrum Kultury” — jego projekt wyłoniono w międzynarodowym konkursie architektonicznym, który zwyciężyła białostocka pracownia Arkon pod przewodnictwem Jana Kabaca. Plany były ambitne, bo w kompleksie znaleźć się miał Ośrodek Prezentacji Muzyczno-Teatralnych, Galeria Sztuki Współczesnej, Muzeum Wojska, Galeria Moto-Retro, Archiwum Państwowe, galerii handlowej oraz nowej siedziby Książnicy Podlaskiej.
białostocka wyspa kultury do kosza?
Szybko jednak całościowa koncepcja dla „wyspy kultury”, jak zaczęto ją wówczas nazywać, trafiła do szuflady. W ciągu niemal dwóch dekad wizja Węglówki nieustannie zmieniała się — planowano tutaj między innymi inkubator przedsiębiorczości lub, bez zaskoczeń, cetrum magazynowe. W międzyczasie jednak teren zaczął nabierać charakteru multifunkcyjnego kompleksu, który służy białostockiej społeczności. Pojawił się tutaj duży plac zabaw, skatepark, Centrum Sztuk Walki, Muzeum Motoryzacji i Techniki czy Park Militarny, przez jakiś czas działało również Transgraniczne Centrum Kultury.
Muzeum Pamięci Sybiru, proj. Jan Kabac
fot.: redaktor MPS © CC BY SA 4.0 | Wikimedia Commons
Materialnym dowodem przemiany Węglówki był nowy budynek, który po 11 latach starań, w 2021 otwarto dla zwiedzających. Muzeum Pamięci Sybiru, które zaprojektował Jan Kabac powstało jako rozbudowa jednej z hal magazynowych, opracowana w oparciu o wcześniejsze założenia dla budynku Muzeum Wojska. Według projektu wyłonionego w konkursie wybudowano wtedy monumentalnych gmach, który swoją milczącą, „chłodną” elewacją oraz instalacjami przestrzennymi dookoła zapowiada trudną tematykę, która poruszana jest w jego wnętrzu.
Nowy Budynek Muzeum Wojska w Białymstoku
dzięki uprzejmości UM Białystok i Muzeum Wojska w Białymstoku © LEM Studio Architektury
Muzeum Wojska na Węglowej
To jednak nie ostatni element rewitalizacji przy ulicy Węglowej w Białymstoku. Do zagospodarowania pozostało jeszcze kilka obiektów — w styczniu miasto ogłosiło na przykład przetarg na wyłonienie przedsiębiorcy, który wzbogaci miejsce o ofertę gastronomiczną. O wiele ważniejszą zmianą będzie jednak przeprowadzka Muzeum Wojska, które jak dotąd swoją siedzibę miało w międzywojennej kamienicy przy ulicy Jana Kilińskiego w centrum miasta. Budynek służy muzeum już od 50 lat, 234 metry kwadratowe przestrzeni wystawienniczej i 600 metrów kwadratowych łącznej powierzchni użytkowej to zdecydowanie za mało jak na jego potrzeby. A że pierwsze głosy o przenosinach na Węglową pojawiły się już w 2006 roku, to właśnie tam planowana jest nowa inwestycja.
Muzeum Wojska swój udział w rewitalizacji terenu przy ulicy Węglowej ma już od jakiegoś czasu — w 2022 roku otwarto tam Park Militarny. Teraz jednak Muzeum Wojska czekają przenosiny — w marcu bieżącego roku miasto poinformowało, że w ręce Muzeum przekazuje część magazynu numer 10 na Węglówce. Wraz z początkiem listopada ogłoszono z kolei, że tereny na Węglowej przekazane zostały wykonawcy budowlanemu, który zrealizuje tutaj nowy projekt. Co zatem stanie na Węglówce?
Hala Magazynowa na Węglówce w Białymstoku
fot.: Adam Ludwiczak, zdjęcie udostępniono dzięki uprzejmości UM Białystok
muzeum w magazynie
Magazyn nr 10, którym dysponuje obecnie Muzeum Wojska jest aktualnie w stanie uniemożliwiającym jego przeznaczenie na cele muzealne, wobec czego planowany jest kompleksowy remont. Okazuje się jednak, że Muzeum ma większe ambicje, a dwie kondygnacje hali magazynowej nie wystarczą, by e zaspokoić. LEM Studio Architektury z Krakowa stworzyło więc projekt wykonawczy, który zakłada nie tylko odświeżenie i przystosowanie do celów muzealnych przestrzeni modernistycznych magazynów, lecz także wykonać ich nadbudowę. Jak dowiedzieliśmy się podczas terenowej konferencji, mającej miejsce 5 listopada, nowe części obiektu oraz odpowiednie zagospodarowanie przestrzeni wewnętrznych sprawią, że zaoferuje on Muzeum 2300 metrów kwadratowych powierzchni użytkowej, z czego 600 przeznaczonych zostanie bezpośrednio na cele wystawiennicze.
Nowy Budynek Muzeum Wojska w Białymstoku
dzięki uprzejmości UM Białystok i Muzeum Wojska w Białymstoku © LEM Studio Architektury
Nadbudowa wykonana zostanie w formie jednokondygnacyjnej, w pełni przeszklonej bryły. Wielkopowierzchniowe przeszklenia przesłaniane będą przez łamacze światła, nieregularnie rozmieszczone na przejrzystych płaszczyznach elewacji. Łamacze światła, zarówno w formie pionowych listw, jak i poprzecznego względem nich, łamanego gzymsu, zrealizowane zostaną w barwie czerwonej, nawiązującej do koloru cegły, z której zbudowana jest hala magazynowa.
Nowy Budynek Muzeum Wojska w Białymstoku
dzięki uprzejmości UM Białystok i Muzeum Wojska w Białymstoku © LEM Studio Architektury
projekt utracony
Wizualizacje nie zapowiadają architektury podobnego kalibru, co w przypadku stojącego nieopodal Muzeum Pamięci Sybiru. Jest to o tyle przykre, że projekt MPS w pewnym stopniu bazuje na koncepcji przygotowanej wcześniej dla Muzeum Wojska, które będzie musiało zadowolić się znacznie skromniejszą siedzibą. Dużą rolę dla ostatecznego kształtu budynku będzie miał oczywiście poziom wykonawstwa — tu trzymamy kciuki, za to, by był jak najwyższy. Prezencja to jednak nie wszystko — nowy budynek Muzeum Wojska będzie miał między innymi salę wystaw, magazyn zbiorów, salę edukacji filmowej, pracownię diagnostyczną i bibliotekę. Planowane są oczywiście również przestrzenie biurowe, węzły sanitarne oraz przystosowanie infrastruktury do standardów dostępności.
Nowy Budynek Muzeum Wojska w Białymstoku
dzięki uprzejmości UM Białystok i Muzeum Wojska w Białymstoku © LEM Studio Architektury
zaginiona wyspa
Koszt budowy nowego Muzeum Wojska szacuje się na ponad 40 milionów złotych — 3,5 miliona złotych pozyskane będzie z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków. Wykonawca na zrealizowanie budynku ma 24 miesiące, zatem pod koniec 2026 roku rozpocznie się przeprowadzka. Ta, wraz z montażem ekspozycji trwać ma do 2028 roku. Czy będą to dobrze zainwestowane pieniądze? To zależy od punktu widzenia. Kwota 40 milionów złotych na dzisiejsze standardy nie wydaje się wygórowana. Znacznie cenniejsza jest rewitalizowana przestrzeń, w której pojawi się nowe Muzeum. Jak dotąd jej architektoniczna i miastotwórcza wartość wzrastała, czego świetnym dowodem jest architektura Muzeum Pamięci Sybiru stojącego po sąsiedzku. Węglówce daleko jednak do kompleksowej wizji zagospodarowania, którą nakreślili architekci z biura Arkon w 2006 roku. Muzeum Wojska jest małym krokiem w kierunku odtworzenia tej koncepcji, wydaje się jednak, po dwudziestu latach błądzenia, dotarcie do celu może okazać się bardzo trudne.
