Praca zgłoszona na konkurs
„Najlepszy Dyplom Architektura”
Na Odolanach, jednym z nowo powstałych warszawskich osiedli, toczy się spór pomiędzy mieszkańcami. Należącą do miasta działkę, znajdującą się na terenie osiedla, w formie rekompensaty przekazano Kościołowi katolickiemu. Nosi się on z zamiarem budowy tam świątyni dla nowej społeczności. Wśród części mieszkańców Odolan taka decyzja wzbudziła jednak niezadowolenie. W ciągu dwóch lat grupa ta zorganizowała kilka akcji mających na celu zablokowanie budowy i zmianę przeznaczenia terenu na edukacyjny. Obie strony mają mocne argumenty: osiedle zamieszkiwane przez 15 tysięcy osób potrzebuje zarówno kościoła, jak i szkoły.
szkoła i kościół
© Marek Grąbczewski
Przyznanie innej działki na kościół bądź szkołę nie jest możliwe. Obszar Odolan do lat 90. XX wieku był zdominowany przez przemysł i bardzo rozbudowaną infrastrukturę kolejową. W ciągu kilkunastu ostatnich lat teren ten stał się jednak obszarem bardzo intensywnej zabudowy mieszkaniowej. Poprzemysłowe tereny zostały podzielone i niemal w całości wyprzedane deweloperom. W rezultacie nowe osiedle jest praktycznie pozbawione terenów i obiektów publicznych. Działka przy ulicy Grodziskiej jest ostatnią wolną przestrzenią należącą do miasta, którą można przeznaczyć na cele publiczne. Wobec istniejących uwarunkowań należy dokonać syntezy sprzecznych oczekiwań wobec działki na Odolanach — rozwiązaniem jest kompleks edukacyjno-sakralny, składający się z kościoła i szkoły. Ponieważ sprawa ta dotyka bardzo wrażliwych kwestii światopoglądowych i budzi duże emocje, należy zadbać o to, aby żadna ze stron nie poczuła się dyskryminowana. Obie grupy są ważne i należy im się podmiotowe traktowanie. Na działce powinny powstać więc dwa osobne obiekty — w pełni funkcjonalna szkoła i kościół. Dowodząc możliwości koegzystencji, można rozwiązać spór, który podzielił społeczność.
sytuacja
© Marek Grąbczewski
Kościół i szkoła, mimo że rozdzielone, nie muszą pozostawać w opozycji. Co więcej, ich współistnienie niesie z sobą wiele korzyści, zarówno dla siebie nawzajem, jak i dla użytkujących je społeczności. Odolany cierpią na niedobór przestrzeni wspólnych i rekreacyjnych. Projekt powinien kompensować brak tych przestrzeni, tworząc miejsce o potencjale gromadzenia ludzi, w którym będą mogli spędzać także czas wolny.
rzut poziomu 0
© Marek Grąbczewski
przerój podłużny
© Marek Grąbczewski
Równowaga i wzajemny szacunek pomiędzy kościołem a szkołą nie powinny się ograniczyć do podziału działki. Należy także znaleźć dla nich wyraz w architekturze projektowanych budynków. Zastosowanie takich samych gabarytów pozwoli zapobiec symbolicznej dominacji przestrzeni przez funkcję edukacyjną bądź sakralną. Podkreślimy w ten sposób egalitarność i demokratyczność założenia. Podstawą obydwu obiektów są więc kwadraty o wymiarach 50 na 50 metrów i wysokości wynoszącej 25 metrów. Pomiędzy obiektami powstanie trzeci kwadrat o tych samych wymiarach — plac, mogący służyć obydwu funkcjom przy wyjątkowych okazjach — ma on szansę stać się główną przestrzenią publiczną osiedla.
na pierwszym planie kościół, na drugim — szkoła
© Marek Grąbczewski
Zastosowanie jednakowych wymiarów ma także inną ważną zaletę. Podkreślając wzajemny szacunek pomiędzy obydwoma podmiotami, daje szansę, by w tym pełniejszy sposób pokazać różnice pomiędzy nimi. Szkoła i kościół różnią się od siebie, nie tylko pod względem ideowym, wymagają też zupełnie innych przestrzeni.
szkoła
© Marek Grąbczewski
Modułowość i powtarzalność to podstawowa cecha budynku szkolnego. Klasy nie powinny w sposób znaczący różnić się od siebie, tak aby zapewnić wszystkim dzieciom jednakowe, dogodne warunki do nauki. Jednocześnie przestrzeń szkoły, oprócz naukowej, stanowi także miejsce wspólnej zabawy — różnorodność i zastosowanie nieoczywistych rozwiązań przestrzennych są tu wskazane. Szkoła jako instytucja publiczna zajmująca się edukacją powinna być podatna na ewentualne zmiany, które mogą być potrzebne w przyszłości, wynikające zarówno z nowych technologii, jak i zmian administracyjnych. Obiekt szkolny powinien więc zawierać w sobie pewną powtarzalność, jednak przy zachowaniu sporego pola dla indywidualnych zmian, z możliwą partycypacją dzieci.
szkoła — hol
© Marek Grąbczewski
Pomieszczenia występujące w zespole sakralnym charakteryzuje duża różnorodność. Mamy tam zarówno rozległą główną przestrzeń świątyni i wysokie wieże, jak i niewielkie pomieszczenia mieszkalne, przeznaczone na działalność charytatywną i edukacyjną, a także kaplice i parafialne sale zebrań.
kościół
© Marek Grąbczewski
Różnorodny charakter przestrzeni kościoła łączy się ze stałością ich przeznaczenia. Niezależnie od ewentualnych zmian liturgicznych, wnętrze świątyni powinno spełniać zawsze to samo zadanie — miejsca gromadzenia się wiernych, modlitwy i wspólnego sprawowania ofiary. Odpowiednią zasadą jest tu stworzenie zespołu zróżnicowanych, ale niezmiennych przestrzeni, oddzielonych od siebie tak, aby nie przeszkadzać sobie nawzajem.
kościół — komunikacja zewnętrzna
© Marek Grąbczewski
Marek GRĄBCZEWSKI
Ilustracje: © Autor
