Stawianie pomników wiąże się nie tylko z upamiętnianiem, ale również zawłaszczaniem przestrzeni — w przypadku ich wznoszenia, pytanie, które należy zadać, to nie tylko „komu stawiamy pomnik”, ale również „gdzie go stawiamy”. Ta kwestia odżyła w Krakowie przy upamiętnieniu Orląt Lwowskich.
Park imienia Wisławy Szymborskiej powstawał w bólach przez kilka lat, o czym pisaliśmy w artykule „Park imienia Wisławy Szymborskiej. Lepiej niż było, choć mogło być lepiej”. W międzyczasie zmieniali się właściciele działki w środku miasta, a wraz z nimi pomysły na jej zagospodarowanie. Ostatecznie udało się w tym miejscu stworzyć park poświęcony postaci Wisławy Szymborskiej — gdzie w wielu miejscach znajdziemy odwołania do jej twórczości w postaci łamigłówek, cytatów czy muralu.
pomysł na umieszczenie pomnika Orląt Lwowskich wyszedł ze strony prezydenta Krakowa i uzyskał aprobatę większości radnych
fot. Wiktor Bochenek
Ostateczna realizacja parku budzi mieszane uczucia — docenia się fakt, że ten w ogóle powstał, ale wciąż brakuje w nim paru elementów takich jak duże drzewa, poprzeczne ścieżki czy dostosowanie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, na co wskazuje jedna z inicjatorek powstania parku.
Bardzo cieszę się, że w końcu, po tylu latach starań, mieszkańcy mogą korzystać z tego parku. Co więcej, park jest ciągle pełen ludzi, co pokazuje, jak bardzo był on potrzebny. To chyba pierwszy parking w Krakowie, z którego likwidacji mieszkańcy się autentycznie cieszą. Oczywiście, że parę rzeczy jest do poprawy. Brakuje dużo drzew i poprzecznych ścieżek (park trzeba obchodzić dookoła), niestety też niepotrzebnie pojawiły się progi i uskoki, które utrudniają poruszanie się osobom z niepełnosprawnościami. To można i trzeba poprawić — mówi Natalia Nazim, inicjatorka stworzenia parku.
Te problemy wydają się mniej istotne, jeśli spojrzymy na pomysł Prezydenta Krakowa i Rady Miasta Krakowa, które uznał, że świeżo stworzony park będzie dobrym miejscem na pomnik Orląt Lwowskich.
mieszkańcy w ramach inicjatywy obywatelskiej chcą doprowadzić do zmiany miejsca pomnika
fot. Wiktor Bochenek
w poszukiwaniu miejsca dla pomnika
Lokalizację pomnika upamiętniającego Orlęta Lwowskie wybrano w 2022 roku. To miejsce zaproponował prezydent Jacek Majchrowski, a decyzję zaaprobowali radni miejscy stosunkiem głosów 25 za do 16 głosów przeciw.
Projekt pomnika został wybrany w konkursie zorganizowanym przez Urząd Miasta Krakowa i Zarząd Zieleni Miejskiej. Wyniki konkursu prezentowaliśmy na portalu architekturaibiznes.pl.
Wybór miejsca budzi kontrowersje. Przede wszystkim z powodu zorganizowania tej przestrzeń wokół twórczości noblistki, z którą spotykamy się na całej przestrzeni. Odwołania do poezji Wisławy Szymborskiej są na każdym kroku. Rzeźba nie pasuje do otoczenia, dodatkowo sugerując nowe konteksty w przestrzeni. Mieszkańcy Krakowa, wraz z inicjatorką powstania parku Natalią Nazim zapowiedzieli zbiórkę podpisów pod projektem uchwały w sprawie przeniesienia pomnika w inne miejsce, niż park imienia Wisławy Szymborskiej.
Uważam, że wskazywać potencjalne lokalizacje powinni inicjatorzy budowy pomnika, które powinny zostać poddane konsultacjom społecznym. Tymczasem mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy mieszkańcy w konsultacjach społecznych wyraźnie opowiedzieli się przeciw stawianiu rzeźb, czy pomników w parku, a mimo to taka lokalizacja została zaproponowana przez Prezydenta, a następnie przegłosowana przez Radę Miasta. Moim zdaniem zarówno prezydent, jak i radni w sprawach dotyczących lokalizacji pomników powinni jednak przeprowadzać wcześniej konsultacje społeczne. Dzięki temu udałoby się uniknąć wielu niepotrzebnych konfliktów i protestów — odpowiada Natalia Nazim.
pomnik jako atraktor
Zaproponowana przez Michała Dąbka, Wacława Gawlika i Jana Kukę forma architektoniczno-rzeźbiarska, która wygrała w konkursie, może być dyskusyjna, ale z pewnością prezentuje znacznie wyższy poziom niż często dosadne, brutalno-realistyczne przedstawienia rzeźbiarskie tworzone przez rzeźbiarzy związanych ze środowiskiem radykalnego konserwatyzmu. Rozrzucone szkolne teczki i minimalistyczny napis jest wyważony i spokojny, zwraca uwagę na tragedię Orląt Lwowskich. Problemem wciąż pozostaje miejsce. Umieszczenie pomnika w parku noblistki rozbije zbudowany przez projektantów kontekst.
park Szymborskiej z układem stanowi sposób upamiętnienia noblistki, wprowadzanie do niego nowych kontekstów jest niepotrzebne
fot. Wiktor Bochenek
Przyjęta forma pomnika, zamiast „wbijać kij w mrowisko” mogłaby stać się atraktorem w innej przestrzeni Krakowa. Spokojnie swoje miejsce mogłaby znaleźć w części miasta, które potrzebują zmiany bardziej niż centrum. Umieszczenie pomnika gdzieś na Górce Narodowej czy Ruczaju wraz z działaniami przekształcającymi, stałoby się atraktorem do stworzenia przestrzeni przyjaznej tam, gdzie jej brakuje, nie tam, gdzie przestrzeń jest już wypełniona kontekstami. Taki pomnik mógłby być powodem do stworzenia skweru czy bardziej otwartej przestrzeni publicznej.
Nie ma dzisiaj żadnego argumentu za nakładaniem znaczeń w parku na Karmelickiej, jeśli pomnik Orląt Lwowskich mógłby przyłożyć się do stworzenia nowej przestrzeni, warto spróbować znaleźć dla niego nowe miejsce.
nagrodzona praca Michała Dąbka, Wacława Gawlika i Jana Kuki —
wszystkie prace można oglądnąć w zakładce konkursy na naszym portalu
© Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
