Zuzanna Woźnicka, studentka architektury Politechniki Warszawskiej zaniepokojona losem niszczejących willi generalskich przy Forcie Bema zaproponowała rozwiązanie mające na celu zachowanie całego zabytkowego układu urbanistycznego i wprowadzenie na teren nowej funkcji. Jej projekt centrum kultury to miejsce spotkań oraz integracji, wzmacniające tożsamość Bemowa.
Praca Zuzanny Woźnickiej to projekt inżynierski pt. „Centrum kultury i integracji sąsiedzkiej przy Forcie Bema”, przygotowany pod kierunkiem dr Anity Orchowskiej. Praca zdobyła nagrodę w konkursie o Nagrodę Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii na najlepsze prace dyplomowe, rozprawy doktorskie oraz publikacje w dziedzinach architektury i budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.
projekt centrum kultury i integracji sąsiedzkiej przy Forcie Bema
© Zuzanna Woźnicka
nowe miejsce na mapie Warszawy
Założeniem studentki było zaprojektowanie centrum kultury, które stanie się punktem spotkań, edukacji oraz miejscem wielu artystycznych i społecznych wydarzeń. Autorka zaproponowała rozwiązania architektoniczne i przestrzenne w sąsiedztwie zabytkowych willi generalskich przy Forcie Bema, które podkreślą wartość i nadadzą nową jakość okolicy. Ważnym założeniem była także aktywizacja mieszkańców oraz wszystkich odwiedzających daną okolicę. Dodatkowo istotnym aspektem jest zachowanie bioróżnorodności miejsca poprzez stworzenie miejsc relaksu w zieleni oraz przedłużenie istniejącego ogródka społecznościowego.
centrum kultury przy Forcie Bema
© Zuzanna Woźnicka
Potrzebą mieszkańców dzielnicy Bemowo jest opieka nad zniszczonymi upływem czasu willami generalskimi. Projekt ma za zadanie pomóc zachować cały zabytkowy układ i nadać mu nowe życie. Na mapie Bemowa i w jego najbliższej okolicy brakuje takiego miejsca, jakim jest projektowane centrum kultury. Poprzez swój bogaty program, osadzenie w zieleni i szacunek do historii pomoże on wzmocnić tożsamość miejsca, jakim jest cały teren Fortu Bema oraz zaistnieć ponownie w świadomości mieszkańców Warszawy — opowiada autorka.
Fort Bema
Sam teren Fortu Bema oraz jego najbliższe sąsiedztwo to szczególne miejsce na mapie Warszawy. Jest to jedna z najlepiej zachowanych fortyfikacji Twierdzy Warszawa i oferuje wiele atrakcji wszystkim odwiedzającym. Większą część zajmuje dobrze zagospodarowany park i liczne usługi rekreacyjno-sportowe. Drugą dominującą funkcją jest nowoczesna zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna okalająca wspomniane wyżej tereny. Mieszkańcy z całej okolicy chętnie odwiedzają to miejsce, jednak najbardziej atrakcyjne jest przedpole Fortu. Próby czasu nie przetrwały niestety inne obiekty, które powstały jako zaplecze Fortu Bema i obsługiwały cały kompleks zabytkowych fortyfikacji. Związane były głównie z produkcją amunicji i jej magazynowania.
jedna z willi generalskich
fot.: Zuzanna Woźnicka
Tuż obok ścieżki otaczającej fosę, przy ulicy Waldorffa zlokalizowane są wille generalskie pochodzące z początków XX wieku. Zasłonięte barierą z gęstej zieleni nieśmiało zapraszają do swojego wnętrza urbanistycznego. Przez znikome próby podjęcia ich ochrony i rewitalizacji stoją one obecnie w ruinie. Nieliczni mieszkańcy oraz miłośnicy historii wiedzą o ich istnieniu i zbaczają z głównego szlaku, aby podziwiać ich piękno. Z roku na rok ich stan techniczny pogarsza się drastycznie, a odnowienie całego kompleksu przerasta budżet dzielnicy — mówi Zuzanna.
rzut budynku centrum kultury
© Zuzanna Woźnicka
centrum kultury i kawiarnia
Projekt studentki zakłada przede wszystkim zagospodarowanie tego terenu. Poprzez jego schodkowe obniżenie kształtuje się dziedziniec wewnętrzny, który nakierowuje pieszych z parku do wnętrza centrum kultury, a następnie dalej do willi generalskich, które w końcu będzie można zobaczyć, wędrując po parku. Do tego centralnego miejsca, jakim jest omawiany dziedziniec, przylegają dwa budynki. Większy z nich, z możliwością dojścia od ulicy Waldorffa, to obiekt przeznaczony na warsztaty i wystawy. W nim prowadzona będzie szeroko pojęta działalność kulturalna. Jego konstrukcja słupowo-płytowa pozwala uzyskać odpowiednią przestrzeń pod daną funkcję. Elewacja jest możliwie jak najprostsza i minimalistyczna i nawiązuje do otoczenia poprzez użyte materiały — beton i cegłę.
przekrój budynku kawiarni
© Zuzanna Woźnicka
Drugi z budynków zwraca uwagę wyglądem, nawiązując do historycznych budynków Fortu Bema. Jest częściowo podkopany i w swoim przekroju oraz elewacji, zbudowany w konstrukcji łukowej. Obiekt został wykonany w całości w nowoczesnej technologii i obłożony cegłą klinkierową. W jego wnętrzu można napić się dobrej kawy lub kupić lokalne produkty. Jest to miejsce spotkań o luźnym charakterze.
Centrum kultury ma dużo rozwiązań małej architektury zatopionej w zieleni, która umożliwia spędzać czas zarówno grupowo, jak i w samotności. Można się tutaj zatrzymać na dłuższą chwilę, pójść na wystawę i zjeść coś wspólnie ze znajomymi siedząc wokół drzew. Deszczowy dzień spędzić z laptopem w kawiarni albo przebiec z parku do willi generalskich i dalej na spacer.
założenie sprzyja integracji oraz umożliwia różnorodne spędzanie czasu
© Zuzanna Woźnicka
los willi generalskich
Do czasu pisania mojej pracy inżynierskiej sytuacja willi generalskich mocno wahała się między katastrofą a ratunkiem. Jednak przełom w ich sprawie nastąpił na początku 2020 roku, gdy stowarzyszenie opiekujące się willami dostało wezwanie na rozprawę administracyjną w sprawie rozbiórki budynku przy ul. Waldorffa 22 od Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego. W odpowiedzi na to, od razu rozpoczęto akcje społeczne mające na celu uratować zabytkowy budynek (jedną z willi). Przez cały styczeń oraz luty udało uzbierać się ponad tysiąc podpisów i zaangażować do działania kilkadziesiąt organizacji działających na rzecz kultury. Dzięki temu pod petycją wpisania obiektu do Rejestru Zabytków podpisał się Stołeczny Konserwator Zabytków, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków oraz władze dzielnicy Bemowa wraz z władzami m.st. Warszawy. Sytuacja związana z epidemią wirusa opóźniała jednak cały proces, a nie ciężko uwierzyć, że w tym przypadku czas odgrywa ogromną rolę. Jako mieszkaniec Bemowa i studentka architektury Politechniki Warszawskiej tytułem swojej pracy dyplomowej chciałabym zwrócić uwagę na opisany powyżej problem i zaproponować rozwiązania architektoniczne oraz przestrzenne, które wspomogą działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Na sam koniec z dumą mogę dodać, że w lutym 2021 roku zespół budynków przedwojennej Wytwórni Amunicji nr 1 przy ul. Waldorffa wpisany został do rejestru zabytków. Oby tylko tak dalej! — z nadzieją podsumowuje Zuzanna Woźnicka.
Poczytajcie także o projekcie kasyna w niszczejącej willi Chruszczowa w Katowicach.
