Betonoza vs zieleń. Czy warto walczyć o każde drzewo w mieście? (Część I)

03 kwietnia '23

Katarzyna Kobierska

Architektka krajobrazu, projektantka grafiki użytkowej, dizajnu i place brandingu, założycielka wrocławskiej pracowni projektowej KA Kobierska zajmującej się projektowaniem przestrzeni publicznych. Laureatka konkursów i autorka opracowań, projektów wdrożeniowych z rozwiązaniami NBS, w tym gospodarowaniem wodami opadowymi. To temu tematowi poświęciła swoją pracę magisterską, która w 2016 roku zdobyła I miejsce (ex aequo) w konkursie Wrocławska Magnolia (najlepsze prace magisterskie poprawiające jakość życia mieszkańców miasta). W pracy zwraca szczególną uwagę na wykorzystanie potencjału inżynieryjnego ekologicznych rozwiązań, projektowanie w zgodzie z naturą, siedliskiem, szacunek do zastanego miejsca, zasobów kultury i natury, oszczędność formy. Jest współlaureatką III nagrody (ex aequo) w konkursie Futuwawa 2021 „Jak będziemy mieszkać w Warszawie przyszłości?” za pracę „Warszawski SZEPT” oraz współlaureatką międzynarodowego konkursu IFLA „Boldness&Beauty” za zrealizowaną przestrzeń publiczną Popo Park we Wrocławiu. Od czerwca 2022 roku członkini Zarządu w Stowarzyszeniu Architektury Krajobrazu.

...

Artykuł pochodzi z numeru A&B 03|23

Projektant zaczyna pracę od obejrzenia mapy dostarczonej przez geodetę. Zauważa symbole oznaczające istniejące na terenie drzewa. Rysuje więc wokół tych symboli obszar ochronny, metr, no może półtora, bo przecież to już sporo. Finalizuje projekt i jest zadowolony, że ocalił drzewo. Ale czy oszacował kondycję i wartość usług ekosystemowych tych drzew? Czy zastanowił się, czy jest w stanie w trakcie i po inwestycji zapewnić im odpowiednie warunki siedliskowe, oraz czy w razie konieczności ich usunięcia jest w stanie zbilansować świadczone przez nie usługi ekosystemowe?

FUTUWAWA 2021 — nagrodzona praca pokazująca zależności między drzewami, ludźmi i innymi organizmami proj.: J. Hernik, K. Kobierska, J. Paniec, M. Skibińska, K. Służewska, A. Wiktorko-Rakoczy, J. Woźniak

W wielu przypadkach, drzewa, które ocaliliśmy w nieodpowiedni sposób, zaczną chorować, obumierać, wyłamujące się konary i osłabiona statyka będą zagrażać bezpieczeństwu. Pytanie więc, czy warto chronić każde drzewo w mieście? Zdecydowanie tak, jeśli mamy wiedzę, świadomość i warunki, by to robić.

Nie ma w mieście bardziej wielozadaniowego elementu infrastruktury niż drzewo. Ani bardziej spektakularnego. Drzewo to nieosiągalny dla projektantów ideał ergonomicznego, ekonomicznego i ekologicznego elementu infrastruktury. To genialny organizm, który poznajemy coraz lepiej. Wiemy już, że drzewa produkują tlen, biosekwestrują dwutlenek węgla, lokalnie obniżają temperaturę, zwiększają wilgotność powietrza, zapobiegają erozji, pochłaniają pyły, poprawiają zasoby wodne terenu, retencjonują i opóźniają spływ powierzchniowy wód opadowych, poprawiają strukturę i jakość gleby wraz z mikroorganizmami glebowymi, zapewniają cień, ochronę przed wiatrem, śniegiem, deszczem, dają schronienie i pokarm wielu organizmom, wpływają pozytywnie na nasze samopoczucie, zdrowie i estetykę, kompozycję miast.

Zachowane drzewa przy nowo budowanym osiedlu Port Popowice we wrocławiu — jednostka projektowa: Leaf Project Studio Piotr Reda, w tym: branża architektura krajobrazu – projektantka wiodąca Kamila Rogaczewska projektantka – KA KOBIERSKA Katarzyna Kobierska branża architektura: TECLA – Architektura i Urbanistyka inwestor – Vantage Development data realizacji – 2022

Drzewa jednak to nie samotne wyspy. Do pełnienia tych funkcji potrzebują trzech kluczowych składników: energii słonecznej, wody i gleby. Wodę w naturalnym środowisku pozyskują z deszczu, śniegu, otwartych i zamkniętych zbiorników wodnych. Pomagają im w tym sąsiednie drzewa, które jak pompy wodne zasysają wody gruntowe, polepszając zasoby wodne terenu w pobliżu. Aby tę wodę jednak jak najlepiej przyswoić i spożytkować, potrzebują odpowiedniej struktury gleby. Zapewnia ją właściwa ilość humusu, próchnicy glebowej. A to z kolei gwarantuje obieg materii organicznej i mikroorganizmy glebowe.

Świat bioróżnorodności tkwi również, a może przede wszystkim, pod ziemią, ale dopiero w ostatnich dziesięcioleciach zaczęliśmy odkrywać kulisy życia glebowego i tę dynamicznie zmieniającą się materię. Aby ziemia, oprócz funkcji kotwiczenia drzew, wspomagała ich rozwój i stanowiła dobrze działający ekosystem, potrzebuje odpowiednich warunków, które jako projektanci możemy jej stworzyć. W jaki sposób? Nie betonując i nie uszczelniając powierzchni wokół drzew i pod nimi, pozostawiając kontakt z gruntem rodzimym, miejsce na rozkład i ponowne przywrócenie do obiegu martwej materii organicznej, opadających liści, igieł, gałęzi, a nawet pni drzew. Zapewniając dostęp do gruntu rodzimego, pozwalamy również na zaopatrywanie gleby, a w konsekwencji wód podziemnych w wodę.

„Jeden gram leśnej ziemi może zawierać nawet miliard bakterii, niemal milion grzybów, setki tysięcy pierwotniaków i prawie tysiąc obleńców” — podaje Sue Grayston badająca złożone zależności między roślinami a drobnoustrojami glebowymi i znaczenie tych powiązań dla ekosystemów.

Co to oznacza w praktyce? Obieg zamknięty materii i samoistne nawożenie się drzew. Tworzenie miejsc regeneracji gleby. Praktycznie bezobsługowe obszary zieleni przypominające w bardzo małej skali znany nam dobrze leśny ekosystem. Rośliny, przeprowadzając fotosyntezę, część przetwarzanych składników, takich jak cząsteczki węgla, wydzielają przez korzenie do gleby, tam stają się pożywieniem dla mikrobów i grzybów, które odwdzięczają się pomocą w przetwarzaniu niedostępnych form składników odżywczych typu azot, fosfor, potas. Dopiero tak funkcjonujące mikrosiedlisko możemy z czystym sumieniem nazwać powierzchnią biologicznie czynną i wartościowymi warunkami siedliskowymi dla drzewa.

drzewa posadzone w wyniku szeregu uzgodnień z gestorami sieci — jednostka projektowa: Leaf Project Studio Piotr Reda, w tym: branża architektura krajobrazu – projektantka wiodąca Kamila Rogaczewska projektantka KA KOBIERSKA Katarzyna Kobierska branża architektura: TECLA – Architektura i Urbanistyka inwestor – Vantage Development data realizacji – 2022 (fragment od strony remontowanej ulicy w trakcie realizacji)

stare drzewo jest jak stary budynek — opowiada historię

Stare drzewo, tak jak stary budynek, niesie z sobą kilkudziesięcioletnią, a nawet kilkusetletnią opowieść. Jest największym i najbardziej majestatycznym wytworem świata roślinnego. Od lat jest inspiracją dla artystów, naukowców. Drzewa wiekowe uważane były niegdyś za miejsca przebywania bóstw, były związane z wierzeniami, kalendarzem celtyckim, darzono je czcią i szacunkiem. Lokalne społeczności nadawały im znaczenie i metafizyczną symbolikę. Drzewo w kulturze jest symbolem duchowości i sztuki, inspiracją dla architektury. Wysokie i strzeliste łuki budowli gotyckich przypominają nam te znane ze spaceru wśród koron drzew. Pozbawiając się drzew, pozbawiamy się — oprócz wartości przyrodniczych — także codziennego zachwytu nad tą dynamiczną niepowtarzalną rzeźbą w krajobrazie. Cytując Leopolda Staffa:
„O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa,W brązie zachodu kute wieczornym promieniem”.

nie bójmy się uzgodnień i nowych technologii

Jako projektanci, zarządcy, inwestorzy, a nawet mieszkańcy często chcemy ochrony oraz projektowania i sadzenia drzew w miastach. Zatrzymuje i zniechęca nas biurokracja. Stosowanie tak zwanych ekranów przeciwkorzennych oraz systemów antykompresyjnych często jest jedyną drogą wprowadzania drzew w przestrzeń miejską. Ponieważ powszechnym zjawiskiem jest gęsto upakowana sieć infrastruktury podziemnej, posadzenie drzewa wymaga wielu uzgodnień z gestorami sieci, a także wspólnie wypracowanych kompromisów. Dzięki takiej żmudnej ścieżce jesteśmy w stanie zamienić nudny, niepełniący wysokich usług ekosystemowych trawnik na cenny przyrodniczo i kompozycyjnie teren pokryty drzewami.

niecka przy Szkole Podstawowej we Wrocławiu, przy ulicy Greckiej poza obszarem SOD — jednostka projektowa: KA KOBIERSKA inwestor: Szkoła Podstawowa nr 28 im. Generała Leopolda Okulickiego we Wrocławiu data realizacji: 2021

zagospodarowanie w symbiozie z istniejącą zielenią

Ochrona drzew zaczyna się na etapie wykonywania operatu dendrologicznego, a nawet pomysłu na teren. Kluczowy jest tu jednak projekt zagospodarowania terenu. Kształtowanie ciągów pieszych wymaga kompromisów, a przede wszystkim wiedzy dotyczącej funkcjonowania drzew i ekosystemów, umiejętności strefowania funkcji i wyznaczania głównych ciągów komunikacyjnych, analizy otoczenia, przyszłych inwestycji i głównych węzłów komunikacyjnych pieszych, rowerzystów i innych użytkowników przestrzeni. Oszacowana przez nas kondycja drzew, ich wartość przyrodnicza, kompozycyjna, a także kulturowa pozwoli podjąć odpowiednie decyzje projektowe. Czasem robiąc teoretycznie pożyteczne inicjatywy, jak zakładanie ogrodów retencyjnych, możemy zrobić więcej szkody niż pożytku. Wykonywanie ich kosztem starych drzew nie przynosi dodatniego bilansu usług ekosystemowych inwestycji.

pomost przy osiedlu Osobowice we Wrocławiu zbudowany w celu zminimalizowania negatywnego oddziaływania na korzenie drzew

jak dużo nieutwardzonej powierzchni potrzebuje drzewo, by je zachować?

Jak najwięcej, czyli maksymalnie tyle, ile jesteśmy w stanie mu zapewnić, oczywiście biorąc pod uwagę standardy dotyczące Stref Ochrony Drzew (SOD) w procesie inwestycyjnym wydane między innymi przez Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu (SAK) we współpracy z Fundacją Ekorozwoju. Dotyczy to nie tylko kopania w SOD, ale również nadsypywania korzeni drzew i potrzebną do tego znajomość fizjonomii systemu korzeniowego. Drzewa możemy chronić także poprzez stosowanie odpowiednich technologii nawierzchni minimalizujących negatywny wpływ na system korzeniowy drzew w trakcie i po inwestycji.