Architektura chronobiologiczna i styl życia wyrażony w projektach — to dwa tematy otwartych niedawno wystaw w czeskiej Pradze. O wplataniu budynków w rytm natury opowiada ekspozycja przygotowana przez Centralę w Galerii Vi Per. Architektura dla wszystkich, to z kolei hasło przyświecające nowej stałej wystawie w Galerii Narodowej w Pradze.
Czeska galeria Vi Per to ważny punkt w międzynarodowej sieci architektonicznych dyskusji i wymiany wiedzy. Od połowy grudnia do 18 lutego 2023 oglądać można tam wystawę przygotowaną przez Centralę (Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis) oraz kuratorkę Aleksandrę Kędziorek. Ekspozycja zatytułowana Weathering: Chronobiological Architecture and Handing Over Control, opowiada o zdolności budynków do rejestracji zjawisk atmosferycznych, odporności architektury na zmienne warunki, złudnej trwałości i sterylności nowoczesnych materiałów budowlanych.
fot. Peter Fabo, Vi Per
oddawanie kontroli
Centrala proponuje architekturę opartą o współistnienie materii budynku i zjawisk pogodowych, o dopuszczenie istnienia pęknięć, porów i pęcherzów, gromadzenie się materii nanoszonej przez deszcz i wiatr. To w tych chropowatych przestrzeniach pojawiać może się spontanicznie zieleń, a wraz z nią zwierzęta tworzące mikrosiedliska. Przy pomocy makiet, trójwymiarowych mobili i próbek materiałów Centrala tworzy wizję budynków, które nie są poddawane ludzkiej kontroli, wykluczającej obecność elementów przyrody.
fot. Peter Fabo, Vi Per
architektura dla wszystkich
Zupełnie inny jest obszar zainteresowania twórców nowej stałej wystawy architektury w Veletržní palácu – Narodowej Galerii w Pradze. Ekspozycja zatytułowana 1956–1989: Architektura všem (Architektura dla wszystkich) skupia się na wątkach związanych ze zmianami stylu życia, zamieszkiwania i rekreacji, które swoje odbicie znajdowały w modernistycznej i postmodernistycznej architekturze Czech. Ekspozycja przygotowana przez kuratorkę Helenę Huber-Doudovą opiera się głównej mierze o kolekcję architektury Galerii, prezentując najciekawsze elementy zbiorów gromadzonych od kilku dekad.
fot. Peter Fabo, National Gallery Prague, 2023
Jak mówi Helena Huber-Doudova, poprzez skupienie się na lifestyle'u autorzy wystawy podjęli próbę oderwania jej od polityczności, która często staje się głównym kontekstem interpretowania powojennego modernizmu. Kuratorka skupiła się na codziennym wymiarze użytkowym budynków, które będąc ilustracjami szerszych zjawisk i przemian społecznych, są wciąż wybitnymi dziełami czeskiej architektury. Codzienność i życie budynków na wystawie jest pokazane przede wszystkim przy pomocy bogatego materiału multimedialnego, głównie fragmentów filmów oraz dokumentacji wystaw światowych. To właśnie Expo było miejscem, w którym materializowały się nowe idee dla architektury, urbanistyki i wnętrz, które później znalazły odbicie w projektach codziennych przestrzeni. Na wystawie znajdziemy fotografie, nagrania i rysunki pawilonów i ekspozycji z trzech prezentacji Czechosłowacji na Targach Światowych w 1958, 1967 i 1970 roku.
Dům ČKD na Můstku, A. Šrámková, J. Šrámek, 1976-1983
Fot. Kamil Wartha / NGP
codzienność blokowisk
Dużą część wystawy stanowi prezentacja modernistycznych założeń osiedli mieszkaniowych. Wśród nich odnaleźć można modelowe osiedle Invalidovna w Pradze, porównywane do berlińskiego Hansa Viertel, przypominające skandynawskie krajobrazy osiedle Lesna w Brnie i jedno z największych blokowisk w kraju — Jižní Město II. Choć wystawa nie skupia się na wątkach technologicznych – typizacji, prefabrykacji czy tempie budowy, to znaleźć tu można przykłady ciekawych realizacji humanizujących blokowiska, m.in. infograficznych systemów ułatwiających nawigację w przestrzeni czy modułowy system ażurowych murków, odtworzony w przestrzeni ekspozycji.
fot. Peter Fabo, National Gallery Prague, 2023
ikony czasu wolnego
Myśląc o ikonach czeskiego socmodernizmu, trudno pominąć obiekty hotelowe i rekreacyjne. Na wystawie odnajdziemy ich całkiem sporo. Najbardziej widowiskowe z nich to hotel i nadajnik telewizyjny na górze Ještěd i dwie dekady młodsza wieża telewizyjna na Žižkovie. Za pomocą reprodukcji rysunków, fotografii i opisów, w tym biogramów architektów, wystawa przybliża także historię kompleksu hotelowego Thermal w Karlowych Warach, radaru meteorologicznego w Ondřejovicach i niezrealizowanej Czeskiej Loży, która stanąć miała w sąsiedztwie polskiego obserwatorium na Śnieżce.
fot. Peter Fabo, National Gallery Prague, 2023
Niestety także w Czechach nie wszystkie najcenniejsze przykłady powojennej architektury udało się zachować. Wystawa wspomina przegraną walkę o zachowanie kompleksu budynków Transgasu w Pradze i konstruktywistycznego domu towarowego Ještěd w Libercu. Pomimo że wystawa dotyczy czeskiej architektury, to jednak dobór projektów jest dosyć pragocentryczy, nawet jeśli zlokalizowane poza stolicą, w większości projektowane były przez architektów z Pragi. Tłumaczyć może to jednak struktura samej kolekcji NGP, z którą pracował zespół przygotowujący wystawę. Osoby z Polski szczególnie może zdziwić całkowity brak Śląska.
Wyburzony gmach Transgasu, I. Loos, J. Malátek, V. Aulický, J. Eisenreich, J. Fišer, J. Kozák, 1969-79
fot. Kamil Wartha / NGP
architektura krytyczna
Szczególnie ciekawa jest ostatnia część wystawy poświęcona przemianom, jakie dokonywały się w środowisku architektonicznym od połowy lat osiemdziesiątych. Wspominane są tu eksperymentalne koncepcje i studia projektowe, manifesty, wystawy i protesty. Przybliżona zostaje historia m.in. wystaw Urbanita 86 i jej kontynuacja z 1988 roku, działalność grupy Středotlací, powołanie Pracowni Najnowocześniejszych Architektów (Dílny nejmodernějších architektů). Przypomniana zostaje akcja przeciwko przebudowie Žižkova, animowana przez Petra Krajčego i Ivana Vavříka oraz głośny protest Praskich Matek, które w maju 1989 roku wyszły na ulice, aby zwrócić uwagę na zanieczyszczenie powietrza. W przestrzeni całej ekspozycji zaznacza się także historia czeskich architektek.
Więcej informacji o wystawach:
1956–1989: Architektura dla wszystkich, Narodowa Galeria w Pradze
Centrala – Weathering: Chronobiological Architecture and Handing Over Control, Vi Per
fot. Peter Fabo, National Gallery Prague, 2023
