Wojenne zniszczenia Wrocławia mocno podziurawiły historyczną tkankę miasta. Obok wielu odbudowanych i rekonstruowanych obiektów w tej siłą rozszczelnionej przestrzeni pojawiło się miejsce także na architektoniczne poszukiwania. Wówczas nowoczesne, współcześnie będące świadkami swoich czasów obiekty wzbudzają dziś skrajne emocje, zwłaszcza gdy planuje się je wyburzyć.
Po Solpolu (1992, proj.: Wojciech Jarząbek, Paweł Jaszczuk, Jan Matkowski, Jacek Sroczyński), który nie doczekał się ochrony konserwatorskiej, została pustka. Znamy już jednak pomysł właściciela działki na jej nową zabudowę [Co powstanie na miejsce Solpolu?]. Kilka dni temu głośno było z kolei o Trzonolinowcu (1961, proj.: Jacek Burzyński, Andrzej Skorupa) — mówiono o złym stanie technicznym eksperymentalnego bloku. Jak podaje serwis gazetawroclawska.pl, administracja obiektu rozpoczęła starania o wpisanie go do rejestru zabytków z nadzieją na podniesienie jego rangi, a tym samym zwiększenie szans na zdobycie środków na remont. Tymczasem kilka dni temu na tapet powróciła dawna siedziba Zakładu Elektronicznej Techniki Obliczeniowej ZETO.
Wrocławskie ZETO przy ulicy Ofiar Oświęcimskich powstało w latach 60. XX wieku według projektu Anny i Jerzego Tarnawskich. Uznawany za wybitny przykład powojennego modernizmu budynek był na wskroś nowoczesny — nie tylko ze względu na formę, ale i funkcję, trzykondygnacyjna bryła o żelbetowej konstrukcji mieściła bowiem pierwsze polskie elektroniczne maszyny cyfrowe, które przechodnie mogli oglądać przez duże przeszklenia na parterze. Aranżacja wnętrza powstała we współpracy z Józefem Chierowskim, autorem słynnego fotela 366.
wejście do budynku
źródło: Informatyka, rok 1974 | Wikimedia Commons
Po latach świetności przyszedł jednak etap zapomnienia, obiekt z czasem uległ zniszczeniu. Choć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego z 2006 roku brana była pod uwagę możliwość wyburzenia budynku, w 2021 roku Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia i wrocławski oddział SARP wnioskowały o jego ochronę [pisaliśmy o tym w artykule Że co? – ZETO!]. Wśród argumentów, które były podnoszone w procesie wpisywania budynku do rejestru zabytków, zwracano uwagę na dużą wartość naukową i artystyczną, zgodność formy i funkcji oraz estetyki i funkcjonalności.
Kształt bryły, zastosowane konstrukcje i materiały, a na elewacjach zestawienie bieli i czerni oraz form geometrycznych — kół, kwadratów, neonu, zapożyczonych z op-artu, zapowiadają nowoczesne wnętrze i świadomie, wyraźnie odcinają się od otaczającej go historyzującej zabudowy.
Gdy w marcu 2022 roku Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał ZETO do rejestru zabytków (decyzję tę po odwołaniu właściciela podtrzymało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w październiku 2022 roku) miłośnicy realizacji duetu architektów odetchnęli z ulgą. Okazuje się jednak, że była to przedwczesna radość. Z końcem lipca wpłynął bowiem wniosek o pozwolenie na rozbiórkę ZETO. Jak to możliwe?
ZETO we Wrocławiu
fot.: Evidamii019 | Wikimedia Commons © CC BY-SA 4.0
Decyzję Generalnego Konserwatora uchylić mógł jedynie Sąd Administracyjny w Warszawie. Jak się okazuje, stało się to 31 marca 2023 roku.
Sąd nie kwestionuje tego, że obiekt stanowi reprezentatywny przykład powojennej architektury modernistycznej doby PRL, nie można jednak mówić o posiadaniu przez budynek powszechnie i ewidentnie dostrzegalnych ponadprzeciętnych walorów, które bezdyskusyjnie nakazują wpisanie go do rejestru zabytków niezależnie od stanu zachowania [...]. Zdaniem Sądu, doszło do naruszenia zasady proporcjonalności wynikającej z braku wyważenia interesu właściciela obiektu z interesem społecznym. Z oceny organów nie wynika, aby zabezpieczenie substancji przesądzającej o autentyzmie elementów ważnych dla architektury w celu uniknięcia ich utraty, wymagało tak daleko posuniętej ingerencji w prawo własności — czytamy w uzasadnieniu decyzji.
Jak zapewnia na łamach tuwroclaw.com Daniel Gibski, Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, rozbiórkę ZETO wciąż można zatrzymać. Jakie scenariusze są możliwe w tej sytuacji?
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie […] nie uprawomocnił się, gdyż Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego złożył w tej sprawie skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W powyższym wyroku nie zanegowano zabytkowej wartości obiektu. […] Gdyby wyrok sądu uprawomocnił się, co nie jest pewne z uwagi na złożoną skargę kasacyjną, jego efektem nie będzie konieczna decyzja o odmowie wpisu do rejestru zabytków, a raczej ponowne przeanalizowanie wartości zabytkowych w postępowaniu. Sąd zakwestionował nie sam zabytkowy charakter budynku, a zasadność wpisu „w granicach murów obwodowych, z aneksem, zjazdem do garażu, murami oporowymi oraz zadaszeniem strefy wejściowej” — tłumaczy na swoim fanpage'u Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia.
© Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia
Czy ZETO podzieli losy Solpolu? O rozwoju sytuacji będziemy informować na bieżąco.
