Zabytkowa struktura obudowana gęstą mieszkaniówką i biurami – ogólnodostępna i wielofunkcyjna. Tak może wyglądać Stara Rzeźnia w Poznaniu według projektu autorstwa JSK Architekci. Koncepcja ma wiele plusów, ale wątpliwości budzą wyburzenia części budynków oraz przeskalowana zabudowa obrzeżna. Nie ma też jeszcze planu miejscowego.
Stara Rzeźnia leży w centrum Poznania przy ul. Garbary, na obrzeżach ścisłego Starego Miasta, u stóp Wzgórza św. Wojciecha, w pobliżu Warty i parku Cytadela. Zakłady mięsne wyprowadziły się z niej 22 lata temu i od tego czasu zespół zabytkowych budynków czeka na nowe życie. Jest to wyjątkowej jakości architektonicznej kompleks uruchomiony w 1900 roku, zaprojektowany przez Feliksa Moritza.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — początek XX wieku, widok ogólny od pólnocnego wschodu; budynek giełdy i restauracji
materiały inwestora
W chwili powstania poznańska rzeźnia była jednym najnowocześniejszych tego typu zakładów w Europie. Przejrzysty i swobodny układ budynków o licowanych żółtą cegłą historyzujących formach obrastał przez sto lat działania rzeźni kolejnymi, nieestetycznymi budynkami. Dwa lata temu te „narośla” Vastint wyburzył i od tego czasu można podziwiać pierwotny układ zachowanych w większości obiektów, które wymagają jednak bardzo solidnej rewaloryzacji.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — stan obecny
1. materiały inwestora, 2. fot.: Jakub Głaz
W miniony wtorek Vastint Polska przedstawił szczegółowe plany dotyczące przyszłości kompleksu. Przygotowała je znana z dużych realizacji pracownia JSK Architekci, kontynuując prace rozpoczęte przez poprzedni zespół: konsorcjum pracowni kierowane przez Przemysława Borkowicza (sylwetka zmarłego w tym roku architekta: tutaj). Razem z Borkowiczem team tworzyły biura UGO Architecture i Jeju.studio (szerzej pisaliśmy o tym: tutaj).
Stara Rzeźnia w Poznaniu — wizualizacja całego założenia, widok od południa, na pierwszym planie ulica Grochowe Łąki, po prawej: ul. Garbary, nowe bloki mieszkalne i biurowce mają otoczyć zabytkowy kompleks, proj. JSK Architekci
materiały inwestora
otwarta i piesza
Jak zostanie zagospodarowana dawna rzeźnia? Zacznijmy od plusów. Przede wszystkim, ogrodzony murem i zamknięty dziś teren o powierzchni ok. 5 ha, będzie ogólnodostępny, i to z wielu kierunków – dzięki częściowym rozbiórkom muru. Przez ostatnie dwie dekady, po zamknięciu zakładów mięsnych, poznaniacy tylko okazjonalnie korzystali z tej przestrzeni: podczas imprez kulturalnych lub bardzo popularnych i częstych targów staroci.
Główną przestrzenią założenia będzie istniejący plac przy centralnie położonych budynkach. Również obszar przed rzeźnią, od strony ulicy Garbary pełnić będzie funkcję ogólnodostępnego miejskiego forum. Wyizolowany dotąd kompleks ma szansę zrosnąć się z otaczającą go tkanką.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — wizualizacje: 1. wejście na teren Rzeźni od strony ul. Garbary, plac przed kompleksem, masywny biurowiec na rogu ulic Garbary i Północnej; 2. centralny plac, proj. JSK Architekci
materiały inwestora
Całość terenu zostanie oddana we władanie pieszym i rowerzystom. Ruch samochodowy odbywać będzie się po obwodzie zespołu (powstanie nowa okólna ulica), a parkowanie możliwe będzie w podziemiach nowej zabudowy. Będzie więcej zieleni, niż dzisiaj, choć warto zauważyć, że zostaną zabudowane tereny, które na początku XX wieku pełniły funkcję zieleńców. Powierzchnia biologicznie czynna stanowić ma 20 procent powierzchni, włączając w to jednak zielone dachy planowanej zabudowy mieszkalnej.
nie wszystko zabytek?
A co z zabytkową zabudową? Ma ona pełnić m.in. funkcje kulturalne, wystawiennicze, rozrywkowe i handlowe. Rafał Przybył z Vastint Polska zapowiedział, że w powstanie sala teatralna, choć – pytany przez dziennikarzy – nie odpowiedział kto będzie jej użytkownikiem.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — wizualizacja, główny budynek z dawną ubojnią, na drugim planie — w kolorze grafitowym — sala teatralna, za nią — biurowiec, proj. JSK Architekci
materiały inwestora
Inwestor informuje natomiast, że
w całości zachowane zabudowania z przełomu XIX i XX wieku, m.in. hala główna [z ubojnią – przyp. red.], kotłownia, maszynownia, wieża wodna, zostaną z pietyzmem odrestaurowane. Ceglane elewacje odzyskają dawną świetność i pierwotny wygląd. Wnętrza będą odpowiednio dostosowane do nowych funkcji, również pod względem konstrukcyjnym.
Inwestor wspomina także o odtworzeniu niezachowanej wieżyczki dawnego budynku restauracji i giełdy. Dalej zaczynają się kontrowersje. Vastint nie chwali się, że część istniejących budynków po stronie zachodniej zostanie znacznie okrojona, by zrobić miejsce pod całkowicie nowe bloki mieszkalne. Wszystkie decyzje, jak podkreśla inwestor to
rezultat współpracy z władzami miasta, Architektem Miejskim, Miejskim Konserwatorem Zabytków oraz Miejską Pracownią Urbanistyczną.
W myśl tych ustaleń „skrócone” zostaną dawne hale targowe: bydła, świń oraz cieląt i owiec. Pierwsze dwie niemal o połowę, trzecia — o dwie trzecie. Fragmenty przeznaczone do rozbiórki powstały, według autora monografii rzeźni, Zenona Pałata (za Kroniką Miasta Poznania 3/2012) kilkanaście lat po oddaniu kompleksu do użytku. Trudno je odróżnić (patrz: zdjęcie poniżej). Ich forma jest powtórzeniem kształtów i jakości pierwotnej architektury. I to ta powtarzalność ma być ich słabą stroną. Joanna Bielawska-Pałczyńska, miejski konserwator zabytków, informuje:
Możliwość rozbiórki wtórnie dobudowanych fragmentów hal wynika z opinii eksperckiej dotyczącej walorów zabytkowych zespołu rzeźni, przygotowanej przez znawcę architektury przemysłowej prof. Mirona Urbaniaka z Wrocławia. Dowodzi on, że wtórnie dobudowane fragmenty multiplikują pierwotne budowle i z techniczno-zabytkowego punktu widzenia nie prezentują istotnego znaczenia.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — widok ogólny od południowego zachodu, do rozbiórki przewidziano m.in. niemal połowę hali w tle oraz dwie trzecie budynków na pierwszym planie
fot.: Jakub Głaz
bardzo wielka skala
Wreszcie, czas przedstawić zamiary dotyczące całkowicie nowej zabudowy. Kompleks ma zostać osłonięty z trzech stron gęsto stawianymi blokami mieszkalnymi o siedmiu naziemnych kondygnacjach. Planowane są też dwa masywne sześciokondygnacyjne biurowce (z dodatkową kondygnacją techniczną) od strony ulic Północnej i Garbary. Inwestor planuje oddać do użytku 550 mieszkań (głównie mniejszych), wykończonych pod klucz i sprzedawanych dopiero po zakończeniu inwestycji.
Proste budynki mieszkalne mają szansę stanowić tło dla znacznie bardziej zróżnicowanej zabytkowej zabudowy dzięki spokojnym, dość regularnym elewacjom wykończonym klinkierem w odcieniach czerwieni. Inaczej ma się rzecz z biurowcami. Podobnie jak bloki sensownie zaznaczają swój współczesny rodowód, ale ich duża skala i jasne kraty elewacji mogą stanowić sporą wizualną konkurencję dla pierwotnego założenia.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — makieta zaprezentowana przez inwestora 14.09.2022, wysokie i masywne nowe budynki dominują nad niską zabudową rzeźni, proj. JSK Architekci
fot.: Jakub Głaz
Zresztą przeskalowanie dotyczy także części mieszkalnej: odstępy miedzy budynkami są niewielkie i bardzo ciasno kadrują widoki zarówno na wnętrze kompleksu, jak i na kościół św. Wojciecha widziany z rzeźni. Uderza również kontrast między ich wysokością, a skalą zabytków. Nowa zabudowa tworzy zatem rodzaj wysokiego muru, który – mimo, że z prześwitami – oddzieli teren rzeźni od sąsiednich ulic oraz, co znacznie ważniejsze – sylwety wzgórza św. Wojciecha i leżących u jego podnóża zielonych terenów przewidzianych na miejski park (wraz z planowanym obok Muzeum Powstania Wielkopolskiego).
Stara Rzeźnia w Poznaniu — wizualizacja, widok nowej zabudowy mieszkalnej wzdłuż ulicy Grochowe Łąki, w wąskim prześwicie -budynek giełdy i restauracji, proj. JSK Architekci
materiały inwestora
bez planu awaryjnego
Jak wyglądają realne zamiary inwestycyjne? Przybył zadeklarował, że inwestycja zakończy się za sześć lat. a w tym tygodniu wystąpi o pozwolenie na budowę dla dwóch frontowych zabytkowych budynków flankujących główną bramę. Będzie to jednak przede wszystkim restauracja istniejącej zabudowy. W przypadku pozostałych zamiarów trzeba czekać na uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (o zaniechaniach miasta w tej sprawie pisaliśmy tutaj), który – po wspomnianych wyżej konsultacjach z miastem, MPU i konserwatorem zabytków – ma być spójny z koncepcją, którą bardzo detalicznie (makieta) pokazał we wtorek Vastint.
Stara Rzeźnia w Poznaniu — makieta zaprezentowana przez inwestora 14.09.2022, proj. JSK Architekci
fot.: Jakub Głaz
Sęk w tym, że trwa jeszcze opiniowanie planu (na warsztat weźmie go m.in. niebawem Miejska Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna), a potem muszą uchwalić go radni. Podczas wtorkowej konferencji Rafał Przybył z Vastintu nie widział jednak zagrożeń dla uchwalenia dokumentu. Więcej, był szczerze zdziwiony pytaniem o możliwość odrzucenia planu przez rajców i oznajmił, że możliwe są jedynie drobne poprawki, a inwestor nie ma planu awaryjnego na wypadek, jeśli plan ulegnie zmianom lub nie zostanie uchwalony. O dynamice z jaką Vastint prze do realizacji świadczy również fakt, że o konferencji i prezentacji nie został w żaden sposób powiadomiony poznański oddział SARP, którego członkowie zgłaszali już krytyczne uwagi do projektu planu. Firma zaprasza za to w ten weekend poznaniaków, by oswoić ich ze swoimi zamiarami. Na sobotę i niedzielę zaplanowano cogodzinne oprowadzania i prezentacje.
