Stanisław Deńko – wspomnienie wspólnych lat

22 września '22

pierwszy etatowy zespół projektowy APA, od lewej: Stanisław Deńko, Jacek Czech, Robert Kuzianik, Dariusz Gruszka i Artur Jasiński, 1987

...

Materiały archiwalne dotyczące postaci Stanisława Deńki publikowane są w związku z premierą filmu o architekcie, której organizatorem jest Małopolska Izba Architektów RP.

Wspomnienie pochodzi z A&B 02/2022.

Staszka poznałem czterdzieści jeden lat temu, studiowałem na drugim roku. Był asystentem u prof. Cęckiewicza i architektem, który miał już na koncie wygrany konkurs i realizację obiektu Ambasady Polskiej w Nowym Delhi. Zrobił na mnie ogromne wrażenie. Wiara w idee, siła i entuzjazm, z jaką je prezentował, zarażały wszystkich, którzy mieli z Nim kontakt.

„Żaczek”

W styczniu 1981 roku Staszek został kierownikiem Akademickiej Pracowni Architektury Studenckiej Spółdzielni Pracy „Żaczek”, która w czasach, kiedy praktyka architektoniczna była realizowana wyłącznie w państwowych biurach projektów, uzyskała licencję na wykonywanie projektów. Było to wyjątkowe miejsce, również dlatego, że pracowali tam między innymi studenci architektury. Wkrótce dołączyłem do zespołu, który pod kierunkiem Staszka rozpoczął prace nad serią dużych międzynarodowych konkursów architektonicznych. Ten czas nazywaliśmy „Erą wielkich konkursów”. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje praca konkursowa z roku 1982, na budynek Grande Arche w dzielnicy La Defense w Paryżu. Niezwykła intuicja projektowa Staszka podpowiedziała mu koncepcję ideowo tożsamą z pracą laureata konkursu Johanna Otto von Spreckelsena. Budynek Grande Arche przybrał formę sześciennej bryły obudowującej otwartą przestrzeń, zamykającą paryską oś historyczną. Na motywie tego projektu powstało logo Akademickiej Pracowni Architektury — sześcienny taboret.

Sporym sukcesem zespołu APA pod kierownictwem Staszka było zdobycie w grudniu 1985 roku Grand Prix w konkursie I Biennale Architektury w Krakowie za projekt rehabilitacji Starej Gazowni na Kazimierzu. Jednak niewątpliwie największym sukcesem Staszka z tego okresu była wygrana w zamkniętym konkursie architektonicznym na budynek nowego terminala lotniska w Balicach (S. Deńko, D. Gruszka, J. Duliński i P. Wróbel, 1988). Był to wybitny projekt — jeden z kamieni milowych w jego twórczości. Funkcje terminalu obudowywał szklany, nowoczesny technologicznie prostopadłościan, który dzięki przeszklonym krawędziom dachu dawał wrażenie lekkości i łączności z niebem. O tożsamości obiektu decydowało użycie piaskowca na fragmentach oraz symbolicznie przetworzone detale skrzydła w głównym wejściu do budynku i na zwieńczeniu wieży. W architekturze zawsze szukał nowości, oryginalności idei, atrakcyjności formy i detalu oraz harmonii z otoczeniem. Niestety na skutek wielokrotnych przebudów obiekt nie przetrwał do dziś w swym oryginalnym kształcie.

Choć pracowaliśmy razem prawie nieprzerwanie przez czterdzieści jeden lat, ten okres zawsze wspominaliśmy jako jeden z najwspanialszych w naszym życiu zawodowym — czas nieskrępowanej niczym twórczości, przepełnionej śmiałymi ideami Staszka, dyskusjami, emocjami i przyjaźnią. Właśnie przyjaźń, życzliwość i szacunek charakteryzowały Jego stosunek do ludzi.

Opera w Oslo — Konkurs międzynarodowy
projekt: 1999
autorzy: Pride Architects AS, Wizja, Iproplan Planungsgesellschaft mbH, Ed Berentsen, Frithjof Wiese, Marian Mikołajski, Jan Wang-Norderud, Stanisław Deńko, Robert Kuzianik
zespół projektowy: Joanna Dubiel, Marcin Jakub Gondek, Wojciech Kasinowicz, Marcin Pawłowski

fot.: Pride Architects AS ©Wizja

Stany Zjednoczone

W roku 1990 Stanisław Deńko został zatrudniony w College of Architecture University of Tennessee w Knoxville w Stanach Zjednoczonych, gdzie przez trzy lata pracował jako dydaktyk. Za osiągnięcia w pracy dydaktycznej i pracę projektową otrzymał Award of Merit. W konkursie studenckim na adaptację kompleksu wojskowego portu lotniczego na centrum lotnictwa cywilnego w Nashville zespół studentów pod kierunkiem Stanisława Deńki zdobył I nagrodę ex aequo. Praca na uniwersytecie stanowiła spełnienie jego niezwykłej potrzeby dzielenia się z młodymi ludźmi doświadczeniem, wiedzą i twórczym entuzjazmem.

APA

W 1990 roku na fali przemian ustrojowych oraz na mocy porozumienia ze Spółdzielnią „Żaczek”, Akademicka Pracownia Architektury została przekształcona w spółkę z o.o. o nazwie APA Agencja Projektowa „Architektura”. Jednak już jesienią 1991 doszło do podziału. Stanisław Deńko, Marek Dunikowski i Artur Jasiński wystąpili ze spółki i wraz z Wojciechem Miecznikowskim założyli firmę DDJM Biuro Architektoniczne. Z czasem nastąpiły kolejne podziały: z APA wystąpili Dariusz Gruszka (1992) i Robert Kuzianik (1996), zaś DDJM opuścili jej współzałożyciele: w 1994 roku Stanisław Deńko, a w 2002 Artur Jasiński. W rezultacie tych przemian APA dała początek wielu pracowniom projektowym. Należą do nich: APA Czech–Duliński–Wróbel; DDJM Marka Dunikowskiego, Biuro Architektoniczne Artur Jasiński i Wspólnicy, Q‑Arch Roberta Kuzianika, KKM Marka Kozienia, Agencja Architektoniczna Alex‑Us Ryszarda Aleksandrowicza, Ab‑Arch Dariusza Gruszki, Archipraxis Marka Kamińskiego, amerykańska firma Path Architecture PC Wojciecha Oktawca oraz właśnie Wizja Stanisława Deńki, biuro architektoniczne, które założył w roku 1993 wraz z amerykańskim architektem Glennem Lewisem po powrocie ze Stanów Zjednoczonych.

Opera w Oslo

fot.: Pride Architects AS ©Wizja

UMK

W roku 1995 wygrał konkurs na stanowisko Architekta Miasta Krakowa. To był niezwykle ważny moment dla miasta: trwała właśnie reforma administracyjna, która w 1990 roku przywróciła samorząd terytorialny i wyzwoliła w mieście niezwykłą energię inwestycyjną. W 1994 roku przyjęto nowe prawo budowlane, a także pierwszą powstałą w demokratycznej Polsce ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym. Samorządom przyznano władzę planistyczną, zwiększono partycypację społeczną w procesie planowania przestrzennego, utworzono nowe dokumenty planistyczne. W tym samym roku uchwalono również nowy Plan Ogólny Miasta Krakowa. Wszystko to wiązało się z ogromnymi wyzwaniami dla Architekta Miasta, który pełnił wówczas również funkcję Dyrektora Wydziału Architektury i Urbanistyki przy Urzędzie Miasta Krakowa, w skład którego wchodziło między innymi Biuro Planowania Przestrzennego z wyboru Staszka kierowane wówczas przeze mnie. Do ważniejszych ówczesnych zadań należały: projekt Krakowskiego Centrum Komunikacyjnego (prowadzony formalnie i merytorycznie przez Stanisława Deńkę jako koordynatora) oraz przygotowanie założeń do Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa, które do dziś zachowują aktualność w kolejnych dokumentach planistycznych miasta. Praca dla ukochanego Miasta była jego misją przez całe życie.

Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego
projekt i realizacja: 2001–2005
autorzy: Wizja Stanisław Deńko, Robert Kuzianik
współpraca: Marcin Przyłuski, Przemysław Skalny, Wojciech Korbel zespół projektowy: Małgorzata Deńko, Anna Marek-Pelc, Marek Kamiński konstrukcja: Czesław Hodurek
akustyka: Lesław Stryczniewicz

Wizja

Po odejściu z urzędu w roku 1999 nastąpiło odrodzenie biura Wizja, również z moim udziałem. Powstało wiele nagrodzonych projektów, w tym projekt konkursowy na budynek opery w Oslo (Wizja/Pride), budynki użyteczności publicznej i mieszkaniowe. Jednak naszym największym sukcesem w tamtym okresie był wygrany konkurs na Auditorium Maximum UJ (S. Deńko, R. Kuzianik, 2001). Monumentalna bryła o klasycznej, lecz współczesnej kolumnowej elewacji z podcieniem i schodami, nawiązująca użytą do wykończenia cegłą do tradycyjnych budynków Uniwersytetu, zawiera wewnątrz między innymi przestronny hol oraz salę audytoryjną na 1200 osób, której ukształtowanie odnosi się bezpośrednio do klasycznych wzorców. W trakcie opracowywania projektu symetria rzutu budynku została zaburzona w taki sposób, aby uratować stojący tam dąb, który wraz z umieszczoną pod nim — zaprojektowaną przez Staszka — ławeczką został nazwany na pamiątkę ówczesnego rektora UJ „Dębem prof. Franciszka Ziejki”. Budynek został oddany do użytku we wrześniu 2005 roku.

Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Przez wszystkie te lata wracaliśmy do współpracy, wielokrotnie startując w konkursach architektonicznych. W 2020 roku zakwalifikowaliśmy się do drugiego etapu konkursu na Muzeum Stanisława Wyspiańskiego. Jeszcze w lecie 2021 pracowaliśmy razem przy opracowaniu konkursu architektonicznego na budynek siedziby festiwalu Camerimage w Toruniu. Po raz kolejny była to wspaniała przygoda intelektualna, pełna radości płynącej z wzajemnego zrozumienia i wspólnego celu.

Nie przypuszczałem wówczas, że będzie to nasz ostatni konkurs…