Nie ma chyba drugiego założenia urbanistycznego w Polsce, które tak bardzo obrosło znaczeniami i nowymi kontekstami. Ściana Wschodnia w czasie kiedy powstała, była luksusem na miarę innych światowych miast: Sztokholmu, Rotterdamu czy Paryża. Utrwalona w wielu obrazach popkultury PRL-u jest do dziś mocno obecna w świadomości warszawiaków. Wystawa w warszawskim Zodiaku, kuratorowana przez Kacpra Kępińskiego naświetla różne aspekty funkcjonowania ściany wschodniej: od architektoniczno-urbanistycznych po społeczne i kulturowe. Wernisaż już 24 października.
Ściana Wschodnia to kompleks architektoniczno-urbanistyczny powstały w Warszawie w latach 60. XX wieku. Jego głównym architektem był Zbigniew Karpiński. W kwartale między ulicami między Świętokrzyską, Jasną, Marszałkowską i Al. Jerozolimskimi umieścił zabudowę o zróżnicowanej wysokości i funkcji. Dzisiaj badacze i badaczki są zgodni co to tego, że jest to jeden z najlepszych przykładów kompleksowej zabudowy w duchu modernizmu. Nie oznacza to jednak prawnej ochrony kompleksu. Choć w 2003 roku ściana Wschodnia została wpisana na listę dóbr kultury współczesnej, to wciąż nie jest chroniona prawem ochrony zabytków. Historia i współczesność tego kompleksu są tematem wystawy pt. „Ściana Wschodnia. Architektura Zbigniewa Karpińskiego" przygotowanej przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki. Kuratorem wystawy jest Kacper Kępiński wspólnie z kuratorem naukowym prof. Bolesławem Stelmachem. Za produkcję wystawy odpowiada Dominika Dragan-Alcantara a za architekturę wystawy odpowiadają projektantki z Miastopracowni – Barbara Nawrocka, Dominika Wilczyńska.
delikatny modernizm
O Ścianie Wschodniej zrobiło się ostatnio głośno właśnie ze względu na ingerencję w jej strukturę. Rozbiórki czy ocieplenia poszczególnych budynków sprawiły, że jej oryginalny, całościowy charakter zaczął się rozmywać. W przypadku powojennego modernizmu detale takie jak profile aluminiowe wykorzystywane w elewacjach rytm okien czy proporcje brył stanowią o wyrazie estetycznym całości. Dlatego nawet niewielkie zmiany i modernizacje często niweczą cały efekt wizualny założenia.
mężczyźni oglądający Rotundę PKO. Widoczne rusztowania we wnętrzu budynku. W tle biurowiec „Universal"
ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
przywracanie pamięci
Tym bardziej warto przyjrzeć się temu, jak Ściana Wschodnia wyglądała u początku swojego istnienia. Wystawa, którą zobaczymy w Zodiaku, rozbiera ją ze wszystkich znaczeń i narosłych wokół kontekstów i pokazuje architekturę Ściany Wschodniej w pełnej krasie. Uwypuklona zostanie jakość architektoniczna i urbanistyczna projektu, a zwiedzający będą mogli prześledzić jego przemiany od konkursu po realizację. Drugim, niekwestionowanym bohaterem wystawy będzie autor Ściany Wschodniej, czyli Zbigniew Karpiński. Wysiłek przywracania powojennych architektów do zbiorowej pamięci zasługuje na szczególną pochwałę. Dzięki temu pejzaż powojennej polskiej architektury staje się kompletnym obrazem, na który składa się mnogość postaw artystycznych.
nie tylko architektura
Kto jednak myśli, że wystawa będzie suchą, prezentacją dla specjalistów, jest w błędzie. Jeżeli twórcy zdejmują z obiektu wszystkie narosłe wokół warstwy znaczeniowe, to tylko po to, żeby wziąć je na warsztat i dobrze się im przyjrzeć. Wystawa prezentuje życie, które wypełniło Ścianę Wschodnią – jej codzienność, przypisywane jej znaczenia i szczególną pozycję jako kultowego miejsca rozrywki, handlu, spotkań, barów i sklepów, tła dla wielkich wydarzeń propagandowych. Domy Towarowe Centrum, Zodiak czy Kino Relask, to obiekty, które weszły na stałe do popularnego kanonu kultury miejskiej. Nie da się pominąć Ściany Wschodniej w myśleniu i mówieniu o tożsamości Warszawy.
Dzieci bawiące się przy fontannie w Pasażu Śródmiejskim
ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
program towarzyszący
Aspekt społeczny i kulturowy Ściany Wschodniej oraz jej aktualne funkcjonowanie uwypukli bogaty program towarzyszący. Znajdą się w nim oprowadzania kuratorskie po wystawie, spacery architektoniczne oraz warsztaty dla dorosłych, oraz rodzin z dziećmi. Warto zwrócić uwagę na planowaną debatę pod tytułem “Powojenny modernizm. Perspektywy rehabilitacji – nowe wyzwania”, w której udział wezmą dr hab. Waldemar Baraniewski (prof. ASP), dr hab. inż. arch. Bolesław Stelmach (Dyrektor NIAiU, prof. PŁ) oraz dr hab. Katarzyna Zalasińska (Dyrektorka Departamentu Ochrony Zabytków MKiDN). Z kolei w sekcji warsztatowej ciekawą propozycją są warsztaty prowadzone przez Grupę Projektową Centrala. Ich uczestnicy stworzą kolaże na bazie wyciętych fragmentów z archiwalnych fotografii realizacji Zbigniewa Karpińskiego.
