Ekspresyjne ikony modernizmu, futurystyczne centrum satelitarne, krytyczny regionalizm, krzemień pasiasty, prehistoryczny tetrapod i skamieliny. Tym, co łączy te na pozór odległe od siebie zjawiska, jest województwo świętokrzyskie. Właśnie otwarto wystawę „Ruch tektoniczny”, która towarzyszy wydaniu przewodnika pod tym samym tytułem. To pierwsze przekrojowe opracowanie na temat architektury regionu.
Ameliówka
fot. Archiwum Pawła Pierścińskiego
Góry Świętokrzyskie to jeden z najstarszych geologicznie obszarów w całej Europie. W niewielkiej odległości od siebie zobaczymy tu gołoborza, Jaskinię Raj, wielkie kopalnie odkrywkowe czy najstarsze znane człowiekowi ślady życia lądowego. Tetrapod, który wyszedł z morza na ląd właśnie w podkieleckim Zachełmiu, stał się zresztą jednym z bohaterów otwartej w Instytucie Dizajnu w Kielcach wystawy „Ruch tektoniczny”, organizowanej przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki.
„Ruch tektoniczny”. przewodnik
fot.: Tomasz Kubaczyk © NIAiU
pierwszy taki przewodnik
Ekspozycja towarzyszy wydaniu przewodnika po powojennej architekturze województwa, pod tym samym tytułem. Ukazał się on w serii NIAiU, w której wcześniej wyszedł już „Spodek w Zenicie” Anny Syski, opowiadający o architekturze Śląska oraz „Jakby luksusowo” Aleksandry Stępień-Dąbrowskiej, będącym atlasem warszawskich najntisów. Świętokrzyskie to więc wybór nieoczywisty — nieco zapomniany region w środku Polski, nie słynie z architektury. Jeśli turyści decydują się na jego odwiedzenie — to głównie ze względów przyrodniczych, krajobrazowych czy historycznych. Wydany przez NIAiU przewodnik autorstwa Kacpra Kępińskiego jest pierwszą książką, która zbiera historię regionalnej architektury od okresu tuż po II wojnie światowej do współczesności.
postmodernizm świętokrzyski
fot. Kuba Rodziewicz © NIAiU
ikony i eksperymenty
Brak wcześniejszych opracowań, ale też mała dostępność materiałów archiwalnych, rozrzucenie ich po różnych zbiorach i instytucjach były znaczącym utrudnieniem w pracach nad książką. Mimo to w przewodniku znaleźć można bogaty zbiór ponad stu obiektów. Nie wszystkie z nich to dzieła wybitne. Są tu oczywiście ikony takie jak kielecki Dworzec PKS, czy Kieleckie Centrum Kultury z zapierającymi dech w piersiach wnętrzami, ale w książce znaleźć można też zupełnie przeciętną architekturę, która znaczenia nabiera w historycznym i społecznym kontekście. Takie są na przykład realizacje eksperymentalnych szkół, w tym czerpiącej ze szwajcarskich wzorców wiejskiej szkoły autorstwa Haliny Skibniewskiej, czy pawilonowa szkoła Hanny Graf-Chylińskiej w Kielcach.
modernizm świętokrzyski
fot. Kuba Rodziewicz © NIAiU
dziedzictwo znikające i zagrożone
Książka nie pomija też realizacji zapomnianych, zburzonych i przekształconych lub zagrożonych wyburzeniem. Wśród nich warto zwrócić uwagę na Hutę Szkła Okiennego w Sandomierzu — niezwykle ekspresyjne dzieło, po którym niewiele zostało, kawiarnię Biruta przerobioną na Biedronkę czy wreszcie Szpital Miejski w Starachowicach. Ten ostatni obiekt, wciąż można zachować. Eksperci wskazują na ekonomiczne, środowiskowe i historyczne argumenty stojące za adaptacją obiektu. Niestety wbrew ich opiniom, przeciwnego zdania są włodarze miasta, w tym prezydent Marek Materek, który upiera się przy wyburzeniu szpitala, nawet wbrew opiniom eksperckim, za które samo miasto zapłaciło.
Czytaj także: Modernistyczna perła Starachowic z perspektywą na nowe życie.
socrealizm świętokrzyski
fot. Kuba Rodziewicz © NIAiU
artefakty
Wystawa prezentowana w Instytucie Dizjanu w Kielcach pokazuje najciekawsze z obiektów, najbardziej istotne, ale także dobrane w taki sposób, by reprezentowały możliwie szeroki zakres typologiczny i regionalny. Poza rozszerzonym względem książki wyborem współczesnych i historycznych fotografii prezentowane są oryginalne plany i projekty, filmy i kroniki, pocztówki oraz artefakty. Wśród nich znalazł się model świetlika z dachu kieleckiego dworca PKS, a w części kinowej oglądać można premierowo poświęcony budynkowi film dokumentalny.
Kościół w Kielcach i Centrum Bajki w Pacanowie
fot. Tomasz Kubaczyk © NIAiU
materialność świętokrzyska
Do historii geologicznej regionu nawiązuje aranżacja wystawy. Zaprojektowana przez Dominikę Janicką i Kacpra Kępińskiego scenografia korzysta z tego, o czym mówi sama wystawa. Surowe profile stalowe, płyty z gipso-kartonu w swoich oryginalnych barwach — to materiały, które powstają na terenie województwa. Najmocniej uwagę przyciąga jednak seria makiet wykonana w pracowni ceramicznej IDK. Modele autorstwa Marty Dachowskiej zostały wykonane z porcelany i drewna, materiałów także silnie zakorzenionych w historii regionu.
tabela stratygraficzna
fot. Kuba Rodziewicz © NIAiU
geologia i skamieniałości
O geologii Świętokrzyskiego, poza tetrapodem, opowiada też część wystawy opracowana wspólnie z Muzeum Ziemii PAN. Głównym elementem tego modułu jest tabela stratygraficzna — swoista oś czasu, na której oglądać można oryginalne kamienie pochodzące z różnych epok geologicznych, których złoża znajdują się na terenie województwa. Są wśród nich eksponaty z widocznymi śladami koralowców i skamielinami zwierząt. W kolejnych częściach wystawy prezentowane są także kamienie wykorzystywane w danej epoce przez architektów w projektach wnętrz — to między innymi słynny salceson, czyli zlepieniec zygmuntowski czy charakterystyczny lokalny piaskowiec o czerwonym wybarwieniu.
fragmenty wystawy; tetrapod i makieta
fot. Kuba Rodziewicz | © NIAiU
Kielecka wystawa dostępna będzie dla zwiedzających do połowy września. Następnie prezentowana będzie w Muzeum Historyczno-Archeologicznym w Ostrowcu Świętokrzyskim. W ramach programu wydarzeń towarzyszących przewidziano między innymi wycieczki rowerowe i autokarowe, w tym z Warszawy. Szczegółowy program dostępny jest na stronie niaiu.pl oraz idkielce.pl.
Ruch tektoniczny
Czas trwania: 15.06–15.09.2023
Miejsce: Instytut Dizajnu w Kielcach
Organizator: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki
Współorganizator: Instytut Dizajnu w Kielcach
Kurator naukowy: Prof. dr hab. arch. Bolesław Stelmach
Kurator: Kacper Kępiński
Architektura wystawy: Dominika Janicka, Kacper Kępiński
Identyfikacja wizualna: Katarzyna Nestorowicz
Opracowanie graficzne wystawy: Dariusz Ścisło, Agnieszka Serwicka
Produkcja: Mateusz Włodarek, Katarzyna Domańska
Makiety: Marta Dachowska
Partnerzy: Muzeum Ziemi PAN, Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
Wystawa dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Więcej informacji: niaiu.pl
