Między Rzymem a Neapolem, tam gdzie wapienne wzgórza spotykają się z lazurowym wybrzeżem Morza Tyrreńskiego, leży Gaeta – miasto przesiąknięte historią, a jednocześnie wciąż poszukujące swojego współczesnego rytmu. W jego sercu, tuż przy granicy malowniczego parku Monte Orlando, znajduje się dawny kompleks klasztorny, którego mury pamiętają czasy XV wieku. Właśnie to miejsce stało się sceną dla nowego projektu architektonicznego, którego celem było przywrócenie życia zapomnianej przestrzeni i przekształcenie jej w centrum kulturalne, otwarte na ludzi, sztukę i wspólne doświadczanie. Projekt, przygotowany na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej przez Laurę Maroń i Konrada Kruczka powstał pod opieką dry Teresy Adamczyk-Bomersbach i stanowi propozycję rewitalizacji obiektu, który przez stulecia pełnił wiele funkcji.
widok z góry
© Laura Maroń, Konrad Kruczek
analiza miejsca i potencjału
Początkowo obiekt był siedzibą zakonu dominikanów, z kościołem św. Dominika jako centralnym punktem założenia. W XIX wieku został przekształcony w koszary wojskowe, a jego sakralna tożsamość uległa zatarciu. Dopiero w 2014 roku uznano go za zabytek o wyjątkowym znaczeniu historycznym i artystycznym, co otworzyło drogę do jego ponownego odkrycia. Właśnie w tym kontekście narodził się projekt Porto Culturale – przystani kultury, która łączy w sobie funkcje ekspozycyjne, performatywne i integracyjne.
Proces projektowy rozpoczął się od dogłębnej analizy przestrzeni i jej otoczenia. Lokalizacja, choć niezwykle atrakcyjna krajobrazowo, boryka się z niedoborem infrastruktury kulturalnej. Istniejące usługi nie odpowiadają na potrzeby dynamicznie rozwijającej się społeczności, a sama obecność parku Monte Orlando i jego zielonych przestrzeni jedynie podkreśla potencjał miejsca. Analiza historyczna pozwoliła uchwycić przemiany, jakie zachodziły w budynku przez wieki, natomiast waloryzacja architektoniczna umożliwiła wskazanie zarówno mocnych stron obiektu, jak i jego ograniczeń technicznych i funkcjonalnych.
elewacja
© Laura Maroń, Konrad Kruczek
nowe funkcje w starych murach
W projekcie przyjęto zasadę minimalnej ingerencji w historyczną strukturę. Tam, gdzie było to możliwe, zachowano oryginalne ściany, unikając ich wyburzania. Zaproponowano nowe elementy stolarki drzwiowej i okiennej, odtworzono dach, a całość kompozycji wzbogacono o nowoczesne, lecz subtelne w formie dodatki. Na parterze zaplanowano przestrzenie wystawiennicze, które mają służyć zarówno lokalnym artystom, jak i gościnnym ekspozycjom. W bezpośrednim sąsiedztwie umieszczono bistro z tarasem wychodzącym na dziedziniec, tworząc miejsce nieformalnych spotkań i odpoczynku. Dziedziniec zyskał nową tożsamość dzięki centralnej fontannie oraz reprezentacyjnym schodom, które prowadzą na wyższą kondygnację.
Na piętrze znalazły się przestrzenie wspierające działalność artystyczną i społeczną – otwarty pub, pokój do ćwiczeń, pracownia kostiumowa oraz zaplecze administracyjne. To właśnie tu mają odbywać się próby, warsztaty i codzienna praca zespołów artystycznych.
schody prowadzące na wyższą kondygnację
© Laura Maroń, Konrad Kruczek
Najważniejszym elementem założenia stała się nowo zaprojektowana sala widowiskowa – autonomiczna, a jednocześnie organicznie połączona z historycznym budynkiem. Jej forma została zaprojektowana z wykorzystaniem konstrukcji z drewna klejonego, co pozwoliło uzyskać dużą rozpiętość, wysoką przestrzeń i miękką, ciepłą akustykę. Sala jest dostępna poprzez trzy przeszklone łączniki, umieszczone na różnych poziomach, co wzbogaca doświadczenie użytkowników i podkreśla związek starego z nowym. Dodatkowe wyjścia ewakuacyjne oraz foyer zapewniają komfort i bezpieczeństwo zarówno publiczności, jak i organizatorów wydarzeń.
sala widowiskowa
© Laura Maroń, Konrad Kruczek
miejsce spotkań, przestrzeń przyszłości
Porto Culturale nie jest jedynie adaptacją budynku – to manifest idei, że przestrzenie zapomniane mogą na nowo stać się ważne. Projekt łączy w sobie poszanowanie dla historii z potrzebą współczesnego wyrazu. Nie tylko chroni dziedzictwo, ale daje mu nowe życie, przekształcając klasztorne mury w żywą, pulsującą tkankę miejskiej kultury. W ten sposób Gaeta zyskuje nie tylko rewitalizowany zabytek, ale także narzędzie realnej przemiany – miejsce, w którym przeszłość spotyka się z teraźniejszością, a sztuka staje się dostępna i bliska każdemu.
