Dużo treści, mało tła - wystawa o Gaudím w Poznaniu

Kuba Głaz

11 marca '22

...

+15

Obszerną, nasyconą eksponatami, największą w Europie wystawę poświęconą Gaudíemu i jego twórczości można już oglądać w poznańskim Zamku. Metodyczna ekspozycja stara się pogłębić zrozumienie architektury słynnego Katalończyka, w opozycji do uproszczonego, „turystycznego” postrzegania jego dzieł. Czy to się udało? Częściowo. Sytuację ratuje jednak bogaty program towarzyszący ekspozycji.

Miała być gotowa jesienią 2020 roku, dostępna jest od tegorocznej wiosny. Z opóźnieniem zawinionym przez epidemię ekspozycja „Antoni Gaudí” została otwarta 4 marca w poznańskim Centrum Kultury Zamek. Zasobna w ponad 150 eksponatów wystawa zajęła obszerną przestrzeń pierwszego piętra neoromańskiego budynku, który – co stanowi interesujące odniesienie – powstał w tym samym czasie, co część najbardziej znanych dzieł katalońskiego architekta (1905-10). Hiszpańska kuratorka i dyrektorka Aurea Cultura i Art, Charo Sanjuán Gómez podchodzi do Gaudíego metodycznie, proponując rodzaj wykładu rozpisanego na kolejne sale Zamku. Celowo kładzie nacisk na inżynieryjny talent twórcy oraz mniej znane aspekty jego twórczości – w kontrze do powierzchownego jej postrzegania skupionego na niecodzienej formie, elewacjach i kolorach. W tekście kuratorskim czytamy:

Rygor intelektualny i rzetelność to podstawowe wartości, niezbędne, by opisać osobę i dzieło Antoniego Gaudíego. (…) Obie te cechy są konieczne do tego, by dogłębnie zrozumieć postać i twórczość tego wielkiego architekta. Komercyjna i turystyczna napastliwość, powszechna polemika i mistyczne deklaracje, które je otaczają, nie pomagają w zgłębieniu dzieła i myśli Gaudíego.

Wystawa "Antoni Gaudí" w poznańskim CK Zamek

fot.: Jakub Głaz

po kolei o wszystkim

Główna część przejrzyście i czytelnie zaaranżowanej wystawy prowadzi zatem chronologicznie przez życie i dokonania architekta. Największą wartością są tu prezentacje jego wczesnego, mniej znanego dorobku, a także dokonań rzeźbiarskich. Jako lektura obowiązkowa wybrzmiewa też w pełni opowieść o losach budowy najważniejszego i wciąż nieukończonego kościoła Sagrada Familia. Kolejne sale poświęcone są natomiast ważniejszym lub ikonicznym dziełom Gaudiego. Uwagę przyciągają przede wszystkim monochromatyczne białe makiety, na czele z ogromnym odwzorowaniem Casa Milà, czyli słynnej la Pedrera (kamieniołom). Dzięki nim jest okazja by przyjrzeć się zarówno rozwiązaniom konstrukcyjnym oraz „piątej elewacji”, czyli dachom i tarasom tak plastycznie opracowywanym przez Gaudiego.

Wystawa "Antoni Gaudí" w poznańskim CK Zamek

fot.: Jakub Głaz

Na komplementarny charakter twórczości architekta możemy spojrzeć również przez pryzmat wyposażenia wnętrz: oryginalnej stolarki lub ślusarki, ceramicznych kształtek i płytek, a także kopii kilku mebli. Jest też możliwość, by dosłownie na własną rękę odczuć ergonomiczne kształty klamek lub uchwytów. Ich kopie, podobnie jak makiety pinakli zdobiących dachy domów Gaudiego, można swobodnie dotykać. Multimedialnym uzupełnieniem jest również mapping poświęcony Casa Batlló. Wreszcie, w ostatniej sali wyeksponowano wiszącą u sufitu sporych rozmiarów instalację ze sznurów i obciążników. Ten „model wielosznurowy” ma stanowić reinterpretację badań Gaudiego na siłami i obciążeniami. Architekt tworzył podobne modele, by sprawdzać nietypowe rozwiązania konstrukcyjne. Wystawa nie tłumaczy jednak laikom dogłębniej, na czym te badania polegały informując jedynie, że

spod formy wyłania się racjonalna struktura, a architektura Gaudiego jest cudownie pełna inwencji, innowacyjnych rozwiązań konstrukcyjnych, stanowiąc owoc jego własnego geniuszu i wyjątkowości. Jest wynikiem badań oraz olbrzymiej, drobiazgowej pracy, której poświęcił całe swoje życie.

Wystawa "Antoni Gaudí" w poznańskim CK Zamek

fot.: Jakub Głaz

słabo obecne tło

Niedosyt pojawia się zresztą częściej – Gaudiemu brak silniejszego osadzenia w czasie i historii architektury. Widz dowiaduje się, że bohater wystawy oraz jego dokonania były unikatowe, ale nie ma wielu szans, by dokonać stosownych porównań. Kuratorka nie pokazuje, co współcześni Gaudíemu budowali w jego czasach – począwszy od secesji, przez ekspresjonizm, po pierwsze bryły raczkującego modernizmu. Wspomina jedynie nazwiska kilku znaczących twórców epoki. Tymczasem dla przeciętnego odbiorcy takie zestawienie byłoby bezcenne – zarówno dzięki kontrastowi, jak i podobieństwom, bo Gaudiemu-konstruktorowi było przecież bliżej do modernistów niż secesyjnych dekoratorów. Ta opowieść jednak nie wybrzmiewa tak silnie, jak na to zasługuje. Informuje się nas ex cathedra, ze Gaudi wielkim artystą był, czasem tłumaczy się dlaczego, ale raczej nie daje się tego odczuć. Kilka zdjęć dokonań innych architektów z epoki byłoby znacznym ułatwieniem.

Na szczęście, organizatorzy z poznańskiego Zamku zadbali o to, by te i inne aspekty wybrzmiały podczas licznych wykładów i warsztatów - programu towarzyszącego wystawie do jej zamknięcia w lipcu. Uczestnicy dowiedzą się między innymi o tym, jak wyglądała Barcelona czasów Gaudíego, Będzie też okazja, by zapoznać się z dalekimi polskimi echami twórczości Katalończyka: w planach jest wykład poświęcony architekturze Stanisława Niemczyka. Natomiast spotkanie z autorami projektu i książki „Architektura VII Dnia” pozwoli porównać unikatowe formy architektury Gaudiego z równie niecodzienną sakralną architekturą powojennej Polski.

Wystawa "Antoni Gaudí" w poznańskim CK Zamek

fot.: Jakub Głaz

zamek i przyroda

Wreszcie, interesujących spostrzeżeń dostarczy zapewne cykl spotkań skupionych na relacjach między przyrodą a architekturą – wpływie tej pierwszej na kształtowanie organicznych, niecodziennych form. To zresztą tylko kilka wybranych tematów poruszanych na marginesie głównej opowieści. Jest ich znacznie więcej, a wystawie towarzyszą również dwie mnjesze ekspozycje. Pierwsza, już otwarta, dotyczy historii budowy i przekształceń poznańskiego Zamku. Druga pod nazwą "Istota piekna" dostępna bedzie od końca kwietnia zestawiając fotografie owadów z architekturą.

Dopiero wsparta tak bogatym i zróżnicowanym programem wystawa ma szansę pełniej oddać istotę dokonań Gaudíego. Dla tych, którzy doświadczyli ich w Barcelonie sama ekspozycja może być wartościowym uzupełnieniem wiedzy. Ci, którzy nie mieli okazji zetknąć się z Gaudím na żywo nie będą mieć raczej możliwości, by w pełni odczuć oddziaływanie jego ocierających się o baśniowość kreacji. A zatem po zwiedzaniu – czas na wyprawę do Barcelony.