Jakub Furmaniak, tegoroczny absolwent Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej podjął próbę zaprojektowania samowystarczalnego, ekologicznego osiedla, które mogłoby stać się wzorem do naśladowania. Na jego lokalizację zaproponował tereny dzielnicy Stara Ligota w Katowicach. W ramach projektu przewidział wykorzystanie między innymi idei urban farmingu (rolnictwa miejskiego), zwiększenie terenów zielonych oraz utworzenie „kotwicy urbanistycznej”.
Celem pracy magisterskiej wykonanej pod kierunkiem dr hab. Tomasza Bradeckiego było zaprojektowanie wzorca osiedla ekologicznego, które będzie zachęcać do stosowania ekologicznych rozwiązań i promować ideę zrównoważonego rozwoju wśród mieszkańców oraz inwestorów.
lokalizacja projektowanego osiedla w Katowicach
© Jakub Furmaniak
Współczesne miasta są coraz bardziej zatłoczone, zanieczyszczone i uzależnione od importu energii i surowców, co ma wpływ na problemy zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Konieczne jest opracowanie rozwiązań, które pozwolą na stworzenie samowystarczalnych i zrównoważonych osiedli, spełniających potrzeby mieszkańców, niewpływających negatywnie na środowisko i z minimalnym zużyciem zasobów naturalnych. Katowice jako jedno z największych miast w Polsce, ma bogatą historię przemysłową, stanowią doskonałą lokalizację dla takiego projektu. Stara Ligota to dzielnica, która znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie centrum, ma jednocześnie zielone tereny oraz dobre połączenia komunikacyjne, co sprawia, że jest idealnym miejscem do zaproponowania innowacyjnego projektu osiedla — tłumaczy Jakub Furmaniak.
analizy terenów zielonych w Katowicach
© Jakub Furmaniak
na ratunek zieleni miejskiej
Absolwent PŚ przed przystąpieniem do pracy projektowej przeprowadził analizę badań z Głównego Urzędu Statystycznego z lat 2006 do 2020 dotyczących miejskich terenów zieleni, która pozwoliła mu na porównanie różnych polskich województw oraz miast, skupiając się na terenie Śląska. Analizy porównawcze wykazały spadek powierzchni terenów zieleni na Śląsku o około tysiąc hektarów. Architekt zauważył również spadek powierzchni terenów przeznaczonych na zieleń, parków, zieleńców, terenów zieleni osiedlowej oraz parków spacerowych w Katowicach o około 400 hektarów.
zagospodarowanie terenu osiedla
© Jakub Furmaniak
Autor uznał więc, że projekt osiedla ekologicznego powinien uwzględniać nie tylko potrzeby mieszkańców, ale także zrekompensować spadek powierzchni terenów zielonych. Na terenie działki obejmującej 9,86 hektara zaplanował różnorodne rozwiązania, które będą przyczyniać się do wzrostu zielonych terenów w Katowicach. Natomiast istniejącą zieleń wysoką, wykorzystał pod edukacyjny park oraz rekreację.
część mieszkaniowa oraz rekreacyjna osiedla
© Jakub Furmaniak
eko-osiedle w Katowicach
Projekt zakłada odejście od klasycznego paradygmatu stosowanego zwyczajowo przy projektowaniu osiedli. Koncepcja osiedla ma celu przybliżyć mieszkańców do otaczającej natury. Elementy zieleni oraz rolnictwo miejskie są wkomponowane w zabudowę mieszkaniową, usługową i edukacyjną — tłumaczy Jakub Furmaniak.
Eko-osiedle zaprojektowane jest w taki sposób, aby spełniać potrzeby większości mieszkańców. Zarówno osoby młode, w średnim wieku, seniorzy, jak i osoby z niepełnosprawnościami mogą znaleźć przestrzeń do życia, rozwoju oraz spędzania wolnego czasu. Na terenie młody architekt zaprojektował cztery przestrzenie, które ze sobą współpracują, zapewniając komfort mieszkańcom, pracownikom, jak i sąsiadującym kwartałom. Te przestrzenie to: mieszkaniowo-usługowa, edukacyjno-rekreacyjna, zieleni / parku, rolnictwa / upraw.
eko-osiedle w Katowicach, schemat funkcjonalny
© Jakub Furmaniak
podział na strefy funkcjonalne
Strefy funkcjonalne (mieszkaniowo-usługowa, rekreacyjno-edukacyjna, rolnictwa miejskiego) zostały usytuowane tak, aby wpisywały się w zabudowę. Ich celem jest zwiększenie potencjału rozwojowego oraz równowagi przestrzennej.
Obiekty mieszkaniowo-usługowe o konstrukcji szkieletowej składają się z czterech kondygnacji naziemnych oraz szklarni na dachu. Wewnątrz zabudowy mieszkaniowej autor zaprojektował deptaki oraz inne przestrzenie odpowiadające potrzebom mieszkańców, takie jak tężnia, skwery, plac zabaw, przestrzeń usługowa, edukacyjna, kulturowa, sportowa.
widok z balkonu jednego z mieszkań na część rekreacyjną
© Jakub Furmaniak
Część rekreacyjno-edukacyjna z zielonym dachem użytkowym pełni funkcję „kotwicy urbanistycznej”, czyli rozwiązania przestrzennego, które ma na celu zintegrowanie nowych budynków z istniejącą tkanką miejską. Las od strony południowo-zachodniej został wzbogacony o ścieżki edukacyjne. W centralnej części terenu znajdują się takie usługi jak: targ miejski, restauracje, kawiarnie, bistro, księgarnie, sale edukacyjne, sale gimnastyczne, centrum kultury, szkoła, hala sportowa. Pomiędzy strefami wprowadzone zostały także przestrzenie towarzyszące.
widok z góry na farmę miejską
© Jakub Furmaniak
urban farming
Na część rolniczą osiedla składa się następująca infrastruktura: szklarnie, magazyny, budynki fermentacyjne, stodoła dla zwierząt i biogazownia. Biogazownia oraz stodoła została odgrodzona i zasłonięta od strony północnej zielenią porastającą działkę projektową, zapewniając komfort użytkownikom parku i pracownikom. Szklarnie oraz magazyny zlokalizowano bezpośrednio przy drodze dojazdowej od strony południowej, która jest drogą pieszo-jezdną.
zagospodarowanie przestrzeni farmy miejskiej
© Jakub Furmaniak
Autor podzielił też działkę na kwartały rolne, w których znajdują się między innymi: plantacja jagodowa, warzywnik, sad owocowy, uprawy strączkowe. Natomiast rośliny wymagające bezpośredniego dostępu do wody oraz żyznej gleby zostały usytuowane od strony południowej, sąsiadującej z potokiem Kokociniec.
Rolnictwo miejskie współpracując z przestrzeniami handlowymi, edukacyjnymi i rekreacyjnymi pełni rolę kotwicy urbanistycznej i stanowi o tożsamości całego osiedla. Zaproponowane rozwiązania urbanistyczne przyczynia się do budowania więzi społecznych i promowania zrównoważonego rozwoju oraz ekologicznego podejścia — dodaje autor.
schemat funkcjonalny zabudowy mieszkaniowej
© Jakub Furmaniak
ekologiczne rozwiązania
W projekcie zastosowano ekologiczne rozwiązania pozyskiwania i magazynowania energii. W budynkach wykorzystano panele fotowoltaiczne, a całe osiedla ma dodatkowy magazyny energii, co umożliwia elastyczne zarządzanie energią elektryczną w obiektach i pozwala na zwiększenie efektywności. W celu oszczędności wody zainstalowano zbiorniki na wodę deszczową, filtrujące gruboziarniste zanieczyszczenia. Oczyszczoną wodę deszczową można wykorzystać do nawadniania zielonych dachów oraz upraw. Kolejnym rozwiązaniem jest lokalna retencja wody (zielone dachy, ogrody deszczowe, oczka wodne).
schemat funkcjonalny części rekreacyjno-edukacyjnej
© Jakub Furmaniak
Budynek szkolny ma duże powierzchnie okienne, które pozwalają na optymalne wykorzystanie naturalnego światła i zapewniają odpowiednie warunki doświetlenia sal. Architekt zaproponował również system automatycznego sterowania żaluzjami chroniącymi przed słońcem oraz hałasem. Pozwala on na dostosowanie oświetlenia oraz temperatury w pomieszczeniach do aktualnych warunków pogodowych i pory dnia. Dzięki takim działaniom zmniejsza się konieczność stosowania sztucznego oświetlenia, co prowadzi do oszczędności energii i ograniczenia emisji dwutlenku węgla.
teren urban farmingu i szklarnie
© Jakub Furmaniak
Szklarnie zostały wyposażone system recyrkulacji powietrza, dzięki któremu zminimalizowana jest utrata ciepła i energii potrzebnej do ogrzewania. Na parkingach znajdują się stacje do ładowania pojazdów elektrycznych oraz stanowiska na rowery miejskie. Przewidziano również car-sharing.
Tematyka pracy jest ważna i aktualna z punktu widzenia rozwoju myśli urbanistycznej w projektowaniu zespołów mieszkaniowych [...]. Samowystarczalne, zdrowe, oferujące warunki do nawiązywania więzi społecznych oraz prowadzenia aktywnego i ekologicznego trybu życia osiedle, już nie jest tylko pomysłem na osiedle przyszłości, ale teraźniejszą odpowiedzią na współczesne wyzwania cywilizacyjne — podsumowuje Jakub Furmaniak.
