Lepsze mieszkania, lepsze miasta, lepsze jutro — pod takim hasłem 19 listopada odbyło się tegoroczne Forum Mieszkaniowe. Wydarzenie zorganizowane przez Habitat for Humanity Poland było jednocześnie częścią czterodniowego Europejskiego Forum Mieszkaniowego. Główne zagadnienia oscylowały oczywiście wokół mieszkalnictwa — w tym także społecznego — które ujęto nie tylko w ramy formalnych unijnych regulacji, ale także w przykłady z życia miasta (i gminy).
98 do 2
Dr Alina Muzioł‑Węcławowicz wprowadzając do debaty pod tym samym tytułem, co całe wydarzenie zwracała uwagę nie tylko na bezpośrednią zależność pomiędzy lepszym mieszkaniem a lepszym życiem, ale także na wielość i różnorodność czynników, które na komfort zamieszkiwania się składają. To między innymi standard, powierzchnia, ilość pomieszczeń, otoczenie, lokalizacja, dostępność usług, środków transportu i terenów zielonych. Gruntowna poprawa warunków mieszkaniowych leży w interesie całego globu, bo bez niej możemy nie przetrwać — zniszczy nas kolejna pandemia, a zmiany klimatyczne tylko zawężą globalne zasoby habitatów. Sytuacja mieszkaniowa w Polsce systematycznie i z roku na rok się jednak poprawia, jak zauważa Muzioł‑Węcławowicz, dzieje się to bardzo powoli. Według badań Głównego Urzędu Statystycznego w trzech kwartałach 2021 roku oddano do użytku niecałe 165 tysięcy mieszkań — to o 5,2% więcej niż w tym samym okresie rok wcześniej (Budownictwo mieszkaniowe w okresie styczeń-wrzesień 2021 roku). Aż 98% spośród nowych mieszkań wybudowali deweloperzy oraz inwestorzy prywatni. Inne formy mieszkalnictwa, których najbardziej w Polsce brakuje, między innymi spółdzielcze, komunalne, społeczne stanowią jedynie 2% mieszkań oddanych do użytku (3 318). To pokazuje, jak bardzo zachwiana jest równowaga pomiędzy własnością a najmem, a co za tym idzie, jak potrzebna jest długofalowa, stabilna polityka mieszkaniowa.
od regulacji unijnych do działań gminnych
Obecnie rozmawiając o wyzwaniach mieszkalnictwa, nie sposób pominąć kontekstu kryzysu klimatycznego. Nowe unijne ramy polityki klimatyczno‑energetycznej do roku 2030 zakładają redukcję emisji gazów cieplarnianych, co według Izabeli Zygmunt z Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Warszawie nie pozostanie bez wpływu na sektor budowlany i mieszkaniowy. Jedną ze strategii, by obniżyć zużycie energii i ograniczyć emisję gazów cieplarnianych są działania renowacyjne i remontowe.
O wyzwaniach, z którymi mierzy się licząca 30 000 mieszkańców gmina Pleszew (woj. wielkopolskie), opowiedział jej burmistrz — Arkadiusz Ptak. Trzy największe problemy to depopulacja, brak rąk do pracy oraz zmiany klimatu. Remedium? Według burmistrza to właśnie polityka mieszkaniowa. Do 2023 roku ma powstać 155 nowych mieszkań w zróżnicowanych opcjach — najmu z możliwością dojścia do własności, ale również bez, komunalnych oraz komercyjnych. Odbiorcami programu są przede wszystkim pracujące osoby do 40. roku życia, które znajdują się w tzw. luce czynszowej. Aby pozyskać nowych mieszkańców (i pracowników) część mieszkań przeznaczono dla osób spoza Pleszewa, a mieszkaniowym wymogiem będzie konieczność meldunku w gminie. Koszt inwestycji? Niecałe 50 mln złotych, na które składa się układanka finansowa złożona ze środków z Banku Gospodarstwa Krajowego, grantów rządowych, dotacji, środków gminnych i partycypacji przyszłych najemców. Dla porównania budżet gminy to około 150 mln złotych zatem bez pozyskania zewnętrznego finansowania taka inwestycja byłaby niemożliwa do zrealizowania.
mieszkania chronione
Kolejnym, często pomijanym typem mieszkalnictwa są mieszkania chronione, w których schronienie mogą znaleźć liczne grupy społeczne: osoby z niepełnosprawnościami, w kryzysie bezdomności, seniorzy. Jak zauważa Katarzyna Przybylska z Fundacji Habitat for Humanity Poland, niezbędna jest rozbudowa zasobów mieszkań chronionych, idealnie przy włączaniu podmiotów prywatnych. Liczba mieszkań chronionych wynosiła w Polsce 935 (koniec 2018 roku: www.gov.pl/web/rodzina).
energia i klimat
Jakie zmiany w mieszkalnictwie są potrzebne, aby podnosić jakość życia obywateli? Według Izabeli Zygmunt kluczowe są energia i klimat. Wzrost cen energii i mieszkania zatruwające środowisko to najpilniejsze kwestie do rozwiązania. Dzięki wymianom źródeł ciepła możliwa jest nie tylko poprawa efektywności energetycznej, ale także czystsze powietrze i likwidacja smogu. Należy dążyć do zmniejszania zapotrzebowania na energię, jej odpowiedzialnego wytwarzania, magazynowania i zarządzania.
seniorzy i cudzoziemcy
Arkadiusz Ptak wyzwania widzi wśród takich grup społecznych jak seniorzy oraz cudzoziemcy. Spośród tej pierwszej grupy wyróżnić można trzy podgrupy, w których znajdują się osoby uwięzione na trzecim czy czwatym piętrze budynków bez windy, seniorzy korzystający ze zdekapitalizowanych zasobów mieszkaniowych oraz osoby mieszkające w pojedynkę lub w duecie w domach budowanych z myślą o wielopokoleniowych rodzinach. Z jednej strony mamy więc do czynienia z osobami młodymi, którym brakuje zasobów oraz z seniorami, którzy te zasoby mają, ale są niedostosowane do ich potrzeb lub możliwości (finansowych czy zdrowotnych). Jak zauważa burmistrz Ptak to wyzwanie przede wszystkim organizacyjne. Drugą istotną kwestią są cudzoziemcy, których pracę powinniśmy przestać traktować w kategoriach taniej siły roboczej, ale zapewnić możliwości stabilnego funkcjonowania i życia w Polsce. Polityka mieszkaniowa uwzględniająca cudzoziemców może być realnym narzędziem integracji społecznej. A w związku z szacowanym brakiem pracowników (wahającym się w zależności od prognoz od 1 do 5 mln osób) polityka migracyjna wydaje się niezbędna.
nowe rozwiązanie dla gmin w polskim prawie
W lipcu br. weszła w życie ustawa, która nadała ramy prawne społecznym agencjom najmu (SAN). To podmioty pośredniczące pomiędzy właścicielami i lokatorami mieszkań. Istotną rolę odgrywa tu gmina, która powołuje SAN czy określa kryteria dla lokatorów. SAN zarządza najmem i dobiera lokatorów. Właściciel otrzymuje nie tylko gwarancję terminowo opłaconego czynszu, ale także zwolnienie z podatku związanego z dzierżawą nieruchomości. Choć nie jest to formalnym wymogiem, oczekiwane jest obniżenie czynszu przez właściciela tak, aby był on poniżej stawek rynkowych. Dzięki temu osoby, w trudniejszej sytuacji życiowej, których nie stać na najem w warunkach rynkowych mogą znaleźć dach nad głową.
SAN w Habitacie
Fundacja Habitat for Humanity Poland już od kilku lat przecierała szlaki dla najmu społecznego w Polsce. W latach 2017-2019 przeprowadziła program pilotażowy HomeLab, a od 2019 roku SAN stało się programem polskiego Habitatu (obecnie Program Najmu Społecznego). Od 2018 roku z programu skorzystało 216 osób (90 rodzin). Fundacja pozyskała 14 lokali od miasta stołecznego Warszawy, na którego terenie realizowany jest projekt. Optymizmem napawa natomiast przyrost mieszkań prywatnych pozyskanych do programu — od jednego lokalu w 2018 roku do dwudziestu ośmiu trzy lata później. Kto korzysta z pomocy Programu Najmu Społecznego? Blisko 1/3 stanowią samotni rodzice, a 36% mieszkańców to dzieci. Jak pokazuje przykład społecznej agencji najmu prowadzonej przez polską fundację Habitat for Humanity — program pomaga stanąć na nogi osobom w trudnej życiowej sytuacji poprzez zapewnienie dostępnego dachu nad głową. A teraz dzięki nowym regulacjom prawnym gminy z całej Polski będą mogły podążyć śladem Habitatu i stosować dodatkowe narzędzie dla własnych polityk mieszkaniowych.
