Praca zgłoszona na konkurs
„Najlepszy Dyplom Architektura”
Tematem dyplomu jest Centrum Kultury Żydowskiej, które zostało zaproponowane w Sokołowie Małopolskim — rodzinnym mieście autorki. Praca magisterska przedstawia problem zniszczenia siedemnastowiecznego cmentarza żydowskiego, na którego miejscu w latach 60. XX wieku urządzono skład materiałów opałowych. Jedynym znakiem obecności kultury żydowskiej na tej działce jest ohel, który dzieli swoją przestrzeń z wagą towarową. Cmentarz ten zniszczyli Niemcy podczas II wojny światowej, jednak dwadzieścia lat po wojnie nikt nie zaprotestował, gdy na grobach Żydów stawiano budynki magazynów. Przywracanie pamięci miejsca i kultury tak ważnej dla historii miasta, którą całkowicie wchłonęła współczesność, nie jest łatwe.
stan istniejący i kształtowanie formy architektonicznej
© Ewa Pokrzywa
Zdecydowano o wyburzeniu wszystkich budynków składu, aby w miejscu ich fundamentów ulokować dwa pawilony. Pozostała część działki została zamieniona w ogród pamięci, w którym spacerowe ścieżki zaprojektowano w geometrycznym rytmie dawnych kwater grobowych. Miejsce to ma służyć nie tylko pamięci o osobach kiedyś tu pochowanych, ale także jako forum kultury miasta czerpiącej nadal ze swych żydowskich korzeni. Interesujący zabieg pofalowania powierzchni trawiastych kwater wskazuje na prawdziwą historię tego miejsca, która symbolicznie unosi nawierzchnię, nieśmiało wydobywając się spod ziemi.
aksonometria
© Ewa Pokrzywa
Sam pawilon Centrum jest niezwykle prosty, minimalistyczny w swym wyrazie. Wydzielona część, stojąca w jednej linii z pozostałym budynkiem, stanowi rodzaj niedostępnego z poziomu ulicy sarkofagu, w którym pod ziemią wyeksponowane jest symboliczne nowe sacrum miejsca — płyta nagrobna ufundowana w 1995 roku przez kanadyjskich potomków Żydów z Sokołowa. Płyta, przeniesiona do podziemi, zostanie wyeksponowana na szklanym podeście, w ciemnym pomieszczeniu symbolicznego grobowca, na którego ścianach wypisano nazwiska osób, które tu spoczywały. To mauzoleum dostępne jest tylko z głównej części budynku Centrum i stanowi jedyną, ale bardzo mocną formę upamiętnienia przeszłości. Główna część Centrum składa się z sali multifunkcjonalnej, części ekspozycyjnej oraz komercyjnej. Służy więc przede wszystkim współczesnej kulturze rozwijanej w mieście, tym samym pamięć o przeszłości powiązała się z marzeniami na temat przyszłości. Dzięki propozycji prostego układu kompozycyjnego uzyskano dużą przestrzeń, którą można kształtować wielorako, a lokalizacja niezbędnych funkcji towarzyszących w środkowych, parterowych segmentach wprowadza ład i spełnia funkcjonalne wymogi.
drewniany pawilon
© Ewa Pokrzywa
Dobrane materiały, wykorzystanie światłocienia i różnych efektów świetlnych pokazują polemikę przeszłości, teraźniejszości i potencjalnej przyszłości miejsca. Główny pawilon Centrum jest drewniany, lekki, pełen światła. Zaprasza do wspólnego odkrywania przeszłości miejsca. Z przestrzeni otwartej i jasnej musimy udać się po schodach do podziemi, gdzie rozgrywana jest droga przez monolityczny ciemny korytarz do ciszy i skupienia. Do modlitwy i sacrum. Sama zmiana percepcji oka na światło nadaje powagi, dostrzegamy, że zmienia się nasze nastawienie oraz organizacja bodźców.
ogród z „kwaterami cmentarnymi”
© Ewa Pokrzywa
Na samym końcu przejścia znajdują się ciężkie stalowe drzwi, które są wejściem do sarkofagu. Jest to monolityczny prostopadłościan, w środku którego znajduje się nagrobek. Umieszczony na szklanym stelażu, sprawia wrażenie, jakby lewitował. Efekt podsyca światło wpadające do pomieszczenia poprzez wąskie okno. Całość jest ciemna, z punktowym światłem na nagrobek, co podkreśla, że obiekt jest skarbem, który trzeba chronić.
ohel i wizualizacja wnętrza sarkofagu
© Ewa Pokrzywa
Ewa POKRZYWA
Ilustracje: © Autorka
