Architektura
Architektura to słowo o starożytnym rodowodzie (łac. architector — buduję; gr. archi — naczelny, tekton — budowniczy). Oznacza naukę i sztukę projektowania i konstruowania budynków oraz innych form przestrzennych, a także kształtowania przestrzeni między nimi. Architektura stanowi tło dla życia ludzkiego, które toczy się między budynkami.
Według Witruwiusza — rzymskiego architekta żyjącego w pierwszym wieku przed naszą erą i autora słynnego traktatu „O architekturze ksiąg dziesięć”, podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli powinny bazować na trzech wytycznych, takich jak: trwałość (firmitas), użyteczność (utilitas) i piękno (venustas).
Geneza architektury
Historia architektury jest zarazem historią cywilizacji człowieka. Do dziś możemy zachwycać się elementami architektury starożytnych kultur — egipskiej, greckiej czy rzymskiej. Możemy też podziwiać dominujące w różnych wiekach style — architekturę gotycką, romańską, renesansową, barokową, klasycystyczną, eklektyczną, secesyjną, modernistyczną, ekspresjonistyczną, postmodernistyczną, high-tech, dekonstruktywistyczną czy futurystyczną. Niektórych zachwyci dziewiętnastowieczna szkoła chicagowska lub styl międzynarodowy rozwijający się w latach międzywojennych w Europie, a później też poza nią; innych zafascynuje dwudziestowieczny dekonstruktywizm lub minimalizm. Podróżując, możemy podziwiać architekturę różnych rejonów Polski, Europy i świata. Odkryjemy wówczas, że sztuka kształtowania przestrzeni, owego „życia między budynkami”, jest zróżnicowana i definiuje poszczególne obszary oraz ich mieszkańców.
Czym zajmuje się Architekt?
Architekt zajmuje się szeroko pojętym interdyscyplinarnym projektowaniem i tworzeniem Architektury. W jej ramach architekt może specjalizować się w jednym lub kilku jej typach: „Duża architektura”, „Mała architektura”, w której skład często może zawierać się także „Design i wzornictwo przemysłowe”, „Architektura krajobrazu” oraz „Architektura wnętrz”. Architekt w każdym projekcie musi uwzględniać szereg czynników i stosować się do obostrzeń formalno-prawnych, które narzucane są przez wymagania prawa budowlanego, warunków technicznych, zagospodarowania przestrzeni. Ważnymi czynnikami w projektowaniu są warunki, wymagania i preferencje inwestora prywatnego lub publicznego oraz docelowy budżet.
Jakie są typy Architektury?
W ramach „Dużej architektury” architekt projektuje i sprawuje nadzór budowlany nad wszelkiego rodzaju budynkami oraz konstrukcjami użyteczności prywatnej i publicznej. Do jej podtypów zaliczyć można architekturę mieszkalną, architekturę użyteczności publicznej, architekturę edukacyjną, architekturę biurową, architekturę komercyjną, architekturę sakralną, architekturę industrialną architekturę sportową oraz inne rodzaje architektury zależne od funkcji projektowanych obiektów. W ramach „Małej architektury” architekt może projektować np. elementy tkanki miejskiej, jak: przystanki, wiaty, pergole, place zabaw i rekreacji, meble miejskie. W ramach „Architektury krajobrazu” architekci zajmują się tworzeniem spójnych przestrzeni zielonych oraz obszarów zagospodarowania przestrzennego w różnych skalach. Architekci specjalizujący się w „Architekturze wnętrz” zajmują się adaptacjami, rewitalizacjami oraz wystrojem starych i nowych wnętrz, niejednokrotnie zmieniając pierwotną funkcję obiektu, np. z architektury industrialnej na mieszkaniową za pomocą konkretnych rozwiązań wystroju, ale i wewnętrznych konstrukcji i instalacji obiektu.
architektura biurowa
Architektura różni się w zależności od swojej funkcji. Najbardziej dynamicznie rozwija się dziś w naszych miastach architektura biurowa, napędzana zyskiem prywatnych inwestorów. Proste w swych kształtach szklane domy, takie jak choćby nowa siedziba Orange w Lyonie autorstwa architektów z pracowni Hubert Godet i Hardel Le Bihan Architects czy też krakowski Park Club (proj.: MoonStudio), rywalizują tu z obiektami proekologicznymi, jak Zielona Willa (proj.: MVRDV) w holenderskim Sint-Michielsgestel czy meksykański Next Hydroponic Plant (proj.: CC Arquitectos).
architektura mieszkaniowa
Równie szybko rozwija się dziś architektura mieszkaniowa, osiągając w metropoliach zawrotne ceny za metr kwadratowy tak zwanej powierzchni użytkowej mieszkalnej (PUM). Największą popularnością cieszy się budownictwo wielorodzinne, takie jak choćby „Carbon hausing” (proj.: 2H+ Architekci) w Katowicach. Szczęśliwcy, którzy mają możliwość kupić mieszkanie w centrum miasta i dzięki temu uniknąć długich dojazdów w korkach z domu do pracy, mogą rozkoszować się wielkomiejskim życiem w którejś z nowoczesnych kamienic, jak na przykład „The Interlock” (proj.: Bureau de Change) w Londynie. Nadal modne są lofty, a marzenie o własnym domu pod miastem nie gaśnie. Domy jednorodzinne powstają jak grzyby po deszczu, zarówno na przedmieściach, jak i na obszarach wiejskich.
Życie poza miastem nieustannie kusi swą sielskością, dostarczając zarazem wielu trudności (długie dojazdy do pracy i szkoły, brak odpowiedniej infrastruktury na miejscu itp.). Niemniej bryły współczesnych domów potrafią zachwycić i wzbudzić zazdrość u przeciętnego posiadacza kilkudziesięciu metrów kwadratowych w wielkiej płycie. Powstający na obrzeżach Poznania Dom Skręcony (proj.: Banach Architekci), Dom w Lesie (proj.: 081 architekci) zlokalizowany w lubelskich Klementowicach czy Dom w Pieninach to tylko kilka przykładów świetnej architektury jednorodzinnej, która coraz częściej projektowana jest na terenie Polski. A zatem już nie tylko domy katalogowe zaprzątają umysły Polaków (choć tych nadal powstaje najwięcej), ale w wielu miejscowościach można też znaleźć nowoczesną architekturę mieszkaniową najwyższych lotów.
architektura obiektów publicznych
Bardzo ważnym sektorem jest architektura obiektów publicznych, których w ostatnich latach powstaje bardzo dużo w naszym kraju. Wiele z tych budynków zdobywa nagrody w konkursach organizowanych przez Stowarzyszenie Architektów Polskich czy prezydentów poszczególnych miast. Sfera publiczna naszych miast jest niezwykle ważna, ponieważ oddaje ducha naszej wspólnoty. Place, gmachy urzędów czy sądów, budynki szkół, przedszkoli i uczelni wyższych, bryły szpitali, muzeów i innych obiektów kultury — wszystko to świadczy o poziomie naszego życia społecznego.
W przestrzeni publicznej toczy się nasza codzienność, dlatego tak ważne jest, aby była to przestrzeń dobrze zorganizowana i estetycznie zaaranżowana. Przykłady wysokiej jakości architektury publicznej niezmiennie możemy czerpać z zagranicy. Takie obiekty jak Duńska Stacja Uzdatniania Wody w Hillerød (proj.: Henning Larsen) czy plac zabaw „Landscape for Play” w Centrum Sztuki Matadero w Madrycie (proj.: Aberrant Architecture) zachwycają i stanowią wzór do naśladowania. Trzeba jednak przyznać, że rodzime przykłady architektury publicznej, takie jak choćby Sąd Okręgowy w Siedlcach (proj.: HRA Architekci) powoli doganiają poziomem architekturę zachodnią.
architektura i kultura
W ostatniej dekadzie rozstrzygnięto w Polsce wiele konkursów architektonicznych na budynki publiczne. Ważnym sektorem są tu budynki dotyczące obszaru kultury służące zaspokajaniu intelektualnych potrzeb mieszkańców miast. Można tu wymienić muzea, galerie, filharmonie, opery, teatry, kina czy domy kultury. Spośród projektów wyłonionych w niedawno przeprowadzonych konkursach na uwagę zasługują, między innymi, Muzeum Książąt Lubomirskich autorstwa pracowni WXCA, Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” w Krakowie projektu pracowni JEMS Architekci oraz Płocka Galeria Sztuki autorstwa biura Proarchitektura.
architektura rekreacji, relaksu i rozrywki
W życiu mieszkańców miast ważną rolę odgrywają też miejsca zapewniające im rozrywkę, relaks i rekreację, czyli wszelkie przestrzenie czasu wolnego. Obiekty te nie tylko odgrywają w mieście rolę wypełnienia wolnego czasu, ale stają się też ważnym elementem integrującym społeczność. Trzeba też pamiętać, że poza tworzeniem scenerii kontaktów międzyludzkich, wypoczynek jest także panaceum na wszelkiego rodzaju choroby cywilizacyjne, przeciążenia sensoryczne czy stres. Wśród polskich realizacji w dziedzinie architektury rekreacji ciekawą propozycją jest Wodny Park Tychy (proj.: Schick Architekci, TKHolding), który znalazł się na krótkiej liście budynków nominowanych do nagrody w kategorii „Budynki ukończone: produkcja energii i recykling” w tegorocznej edycji World Architecture Festival. Z zagranicznych realizacji warto natomiast wymienić „Moon club” w Pradze (proj.: Formafatal, Machar&Teichman) czy podwodną restaurację „Under” (proj.: Snøhetta) w norweskim Lindesnes.
architektura obiektów sportowych i architektura handlowa — tło dla spotkań ludzi
Wśród architektury stanowiącej tło dla spotkań ludzi istotną rolę odrywa też architektura obiektów sportowych oraz handlowych. Te pierwsze mają obecnie charakter wielofunkcyjny. Największe z nich, takie jak stadiony czy hale sportowo-widowiskowe, gromadzą nie tylko sportowców i kibiców — często odbywają się w ich przestrzeniach także koncerty czy też inne imprezy masowe, dlatego tak ważne w procesie ich projektowania jest myślenie o akustyce. Ciekawym obiektem sportowym jest centrum WIN4 (proj.: EM2N) znajdujące się w szwajcarskim Winterthur. Na uwagę zasługuje również Centrum Sportów Wodnych i Lodowych (proj.: Restudio Jacaszek Architekci) nad jeziorem Ukiel w Olsztynie.
Z kolei architektura handlowa obejmuje centra handlowe, butiki, sklepy oraz showroomy, czyli przestrzenie, w których prowadzone są sprzedaż oraz usługi. W związku z tym, że obecnie nie mają one już jedynie zaspokajać popytu, lecz także go generować, muszą być wizualnie atrakcyjne, a przy tym wzbudzać pozytywne emocje. Dlatego też ich projektowanie i urządzanie wymaga dziś wręcz talentu scenograficznego. Ciekawe przestrzenie generują z pewnością Hala Targowa w Malmö (proj.: Wingårdh) czy salon optyczny Okio (proj.: Taller KEN) w Gwatemali. Z polskich przykładów warto wymienić krakowską galerię handlową Serenada (proj.: WIZJA, Atelier.com Studio Architektoniczne), inspirowaną zachowanymi w Krakowie fortyfikacjami.
architektura edukacji i architektura sakralna
Dla wspólnoty miejskiej ważne są także architektura edukacyjna i sakralna. W tej pierwszej niezwykle istotne jest, aby wnętrza szkolne, przedszkolne czy uczelniane były przyjazne dla użytkowników i tworzyły atmosferę sprzyjającą procesowi nauki. Do niezwykle inspirujących światowych przykładów obiektów edukacyjnych można zaliczyć kompleks „Dziecięca wioska” (proj.: COBE) w Kopenhadze czy „latające przedszkole” w Pekinie (proj.: MAD). Z polskich projektów warto wspomnieć o przedszkolu w Żorach (proj.: TOPROJEKT) czy konkursowej koncepcji pawilonu naukowo-dydaktycznego dla Uniwersytetu Warszawskiego (proj.: 22architekci).
Jeśli chodzi o architekturę sakralną, to towarzyszy ona ludzkości niemalże od zarania dziejów. Dziś, zwłaszcza w świecie zlaicyzowanej Europy, poza funkcją stricte religijną odgrywa też rolę przestrzeni refleksji i ciszy — tak potrzebnej w naszym zabieganym i hałaśliwym świecie. Świątynie są landmarkami — punktami orientacyjnymi w przestrzeni miast i metropolii. Wśród tych najpiękniejszych można wymienić libański kościół św. Szarbela Makhloufa w Zakricie (proj.: BLANKPAGE Architects), luterański kościół w norweskim Våler czy polski klasztor Sióstr Franciszkanek Szpitalnych w Dobrzeniu Wielkim (proj.: PORT).
rewitalizacja architektoniczna, adaptacja i renowacja
Ważnym obszarem w architekturze jest też zagadnienie adaptacji i renowacji zniszczonych budynków, a także rewitalizacji całych podupadłych kwartałów miasta. Jest to trudny i wymagający proces, ponieważ aby tchnąć nowego ducha w dany budynek czy całą dzielnicę, należy uszanować jej wcześniejszy charakter i wziąć pod uwagę istniejący kontekst. Do udanych przykładów rewitalizacji architektonicznej należy zaliczyć przebudowę bulwarów nad Wełtawą w Pradze (proj.: petrjanda/brainwork) czy adaptację wrocławskiej poczekalni tramwajowej na pawilon InfoWuWa (proj.: arch-it).
Jakie umiejętności są wymagane, by zostać Architektem?
„Architektura i Urbanistyka” oraz pokrewnę są interdyscyplinarnymi kierunkami studiów wyższych, które łączą wiedzę i umiejętności z przedmiotów ścisłych (matematyka, fizyka, chemia, mechanika, materiałoznawstwo itp.) z humanistycznymi (prawo budowlane, historia sztuki itd.) i artystycznymi (rysunek, rzeźba, malarstwo, nowoczesne sztuki audiowizualne). Obecnie Architekt najczęściej musi również sprawnie posługiwać się specjalistycznym oprogramowaniem wspomagającym projektowanie. Umiejętności odręcznego rysunku (z reguły wciąż wymagane na egzaminie wstępnym), jakkolwiek dalej bardzo przydatne w pracy zespołowej, prezentacyjnej i twórczej odchodzą jednak w praktyce na drugi plan w kontekście umiejętności CAD („Computer Aided Design”, czyli „projektowanie wspomagane komputerowo”).
Ile zarabia się jako Architekt w Polsce?
Uśredniając wiele raportów i statystyk oraz odrzucając mniejszościowe amplitudy wynagrodzeń, można przyjąć, że obecnie zarobki architektów mieszczą się w granicach 5-15 tys. zł brutto. Młodszy architekt powinien spodziewać się wynagrodzenia rzędu 4,5-7 tys. zł brutto. Architekt z większym stażem lub umiejętnościami BIM zarobi w granicach 6-13 tys. Wynagrodzenie najlepszych architektów z dobrze prosperujacymi biurami architektonicznymi potrafi oscylować w granicy kilkudziesieciu tysięcy. Należy jednak wziąć praktyczną poprawkę na bardzo wiele czynników zmiennych w czasie, jak np. ilość i rodzaj zleceń, budżet inwestycji i samego inwestora.
Gdzie Architekt zarabia najwięcej?
W wielu krajach świata poziom wynagrodzenia potrafi znacząco odbiegać na korzyść od mediany wynagrodzeń w danym państwie i zależy to z reguły od popytu na oferowane przez architektów usługi. Na przykład w przeliczeniu na polską walutę w Niemczech średnia pensja architekta wynosi około 26000 zł brutto. W Wielkiej Brytanii zarobki osiągają poziom 20 000 zł brutto, natomiast w Stanach Zjednoczonych — 30 000 zł brutto. W niektórych krajach arabskich lub azjatyckich wynagrodzenia mogą być jeszcze wyższe.
Czy studia na Architekturze są trudne?
Odpowiadając w skrócie: Tak, studia architektoniczne są trudne z powodu ich interdyscyplinarności. Program studiów jest z reguły bardzo szczelnie wypełniony wykładami, ćwiczeniami i zadaniami z przedmiotów zarówno ścisłych, jak i humanistycznych. Z reguły zalecamy podejmowanie tego kierunku osobom, które równie dobrze czują się po obu stronach tej barykady wiedzy, gdyż w innym przypadku studia mogą okazać się bardzo trudne, zniechęcające i finalnie będą stratą czasu. Architektura wymaga ciągłego samodoskonalenia, żelaznej samodyscypliny i rygorystycznej organizacji pracy własnej. Niejednokrotnie w celu wybicia się ponad przyszłą konkurencję należy podjąć staże krajowe lub zagraniczne, gdyż praktyka w tym zawodzie jest prawdopodobnie nawet ważniejsza niż sama teoria. Architektura nie jest łatwa, ale — co zabrzmi jak frazes — potrafi także ukształtować człowieka na całe życie, więc... może warto spróbować?
Czy Architekt to zawód z przyszłością?
Architekt był zawsze uważany za zawód stabilny i dający prestiż jak zawody pokroju prawnik, czy lekarz. W okresie ostatniego boomu technologicznego zaczął być przez niektórych uważany za zawód narażony na częściowe wyparcie z rynku przez mechanizmy SI (sztucznej inteligencji). Jednak w praktyce jest to mało prawdopodobne z powodu niezbędnego czynnika ludzkiego charakterystycznego dla tego zawodu oraz jego interdyscyplinarności. Oryginalne podejście architekta, jego wiedza, charakterystyczny styl i umiejętności z wielu dziedzin ścisłych i humanistycznych są jako całokształt bardzo mało prawdopodobne do zastąpienia przez algorytmy uczące SI. Prawdopodobnie narzędzia sztucznej inteligencji staną się tylko wsparciem dla kreatywnego podejścia człowieka w tym zawodzie. Wydaje się, że największym zagrożeniem dla samego Architekta jest… inny Architekt. Nie można pozwolić sobie tu na przeciętność i stagnację. Architektura jest dziedziną a Architekt zawodem, które są niezbędne na każdym etapie rozwoju cywilizacyjnego i w związku z tym jest wciąż zawodem przyszłości.
Co zdaje się na Architekturę?
Studia architektoniczne bądź urbanistyczne znajdują się z reguły w ofercie technicznych szkół wyższych (politechniki). Profil uczelni determinuje warunki naboru. W tym przypadku kluczowe będą zatem przedmioty takie jak: matematyka, fizyka, ale również historia sztuki. Cenne będą umiejętności zdobyte w szkołach średnich o profilach plastycznym lub budowlanym oraz liceach ogólnokształcących o profilach matematyczno-fizycznych. W Polsce architektów kształcą Wydziały Architektury, zlokalizowane zazwyczaj na Politechnikach: Warszawskiej, Krakowskiej, Śląskiej, Poznańskiej, Wrocławskiej, Rzeszowskiej, Lubelskiej, Białostockiej, Łódzkiej, Gdańskiej, Świętokrzyskiej i Opolskiej, a także na uczelniach prywatnych, takich jak Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach czy Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie.
Czy trudno jest dostać się na Architekturę?
Dostanie się na kierunek Architektura i Urbanistyka na uczelnię o wysokiej renomie z reguły wiąże się ze sporą konkurencją w postaci dużej liczby kandydatów na jedno miejsce. Niezbędne będzie właściwe przygotowanie się do egzaminu oraz tworzenie portfolio rysunkowego przynajmniej na parę miesięcy przed samym egzaminem (konkretne wymagania uczelni co do egzaminu warto sprawdzić nawet rok wcześniej). Dla osób zdeterminowanych, ale z grubszym portfelem pozostaje wybór płatnych studiów, które z reguły pozwolą uzyskać ten sam poziom wiedzy przy tym samym zaangażowaniu co na studiach dziennych, wiążą się jednak najczęściej z naprawdę sporą opłatą wpisową i czesnego.
Ile kosztują studia na kierunku Architektura?
Stacjonarne studia dzienne na kierunkach architektonicznych w uczelniach publicznych są bezpłatne. Z kolei za naukę na uczelniach niepublicznych oraz w trybach zaocznym, wieczorowym lub niestacjonarnym na uczelniach publicznych będziemy musieli zapłacić. Ceny w tych przypadkach wahają się od kilku do nawet kilkunastu tysięcy złotych za pierwszy rok studiów w zależności od uczelni.
Ile lat studiuje się Architekturę?
W Polsce studia architektoniczne są dwustopniowe. Składają się na nie 3 lub 4 lata studiów licencjackich, po których otrzymuje się tytuł inżyniera architekta, oraz 2 lub rok studiów magisterskich, zwieńczonych uzyskaniem tytułu magistra inżyniera architekta. Od roku akademickiego 2020/2021 studia I stopnia na kierunku Architektura trwają 8 semestrów, studia II stopnia – 3 semestry.
Uprawnienia architektoniczne
Tytuł Architekta otrzymuje osoba wykształcona w dziedzinie Architektury i mająca uprawnienia do wykonywania projektów budynków. Aby uzyskać uprawnienia architektoniczne do projektowania bez ograniczeń należy ukończyć studia pierwszego i drugiego stopnia na kierunku Architektura lub Architektura i Urbanistyka. Aby sprawować samodzielne funkcje przy projektowaniu obiektów budowlanych jako architekt oraz kierowaniu robotami budowlanymi architektury obiektów niezbędne jest zdobycie uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej. W tym celu wymagane jest odbycie rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów oraz rocznej praktyki zawodowej na budowie. Warto zaznaczyć, że zdobycie uprawnień architektonicznych związane jest ze zdobyciem niezbędnego praktycznego doświadczenia a nie teoretycznej wiedzy architektonicznej jako takiej, której jakość nie powinna być uzależniona od posiadanych uprawnień.
Stowarzyszenia architektoniczne
Polscy architekci mają obowiązek przynależności do odpowiedniego okręgu Izby Architektów Rzeczpospolitej Polskiej (IARP) — samorządu zawodowego architektów; mogą też być zrzeszeni w Stowarzyszeniu Architektów Polskich (SARP).
Co można robić po studiach Architektury?
Warto pamiętać, że prawo wymaga od abolwenta architektury otrzymania uprawnień architektonicznych/budowlanych do projektowania aby móc „podpisywać” projekty. Architekt bez uprawnień może podjąć pracę w biurze architektonicznym i należeć do zespołu projektowego lub nawet samodzielnie prowadzić pewne działania, które następnie będą weryfikowane przez architektów z uprawnieniami. Absolwenci kierunku Architektura i Urbanistyka mogą podjąć pracę w biurach architektonicznych, przedsiębiorstwach nadzoru budowlanego, nadzoru inwestorskiego, inspektoratu instalacji, planowania przestrzennego, firmach budowlanych — zarówno w prywatnych, jak i tzw. budżetówce. Warto wspomnieć o tym, że umiejętności zdobyte na studiach o kierunkach architektonicznych wiążą się z reguły z tak dużą interdyscyplinarnością zdobytej wiedzy, że pozwalają na podjęcie zawodu w bardzo wielu zawodach technicznych i humanistycznych. Można zostać grafikiem, konstruktorem, designerem, architektem wnętrz, pracować w firmie IT, projektować samochody, okręty, infrastrukturę, tkankę miejską itd. Można powiedzieć, że Architekt to zawód renesansowy w wielokierunkowości i jeden z najbardziej nowoczesnych w zakresie koniecznej wiedzy i zdobywanych umiejętności.
(ur. 1991) redaktorka portalu A&B. Ukończyła polonistykę antropologiczno‑kulturową na UJ. Pół roku spędziła na studiach w Paryżu. W wolnym czasie gotuje, je, czyta i spędza czas z chihuahuą Melanią.
