Hackathon Architektoniczny w Składzie Solnym

Skład Solny od zawsze był ucieleśnieniem drzemiącego w Zabłociu i Krakowie potencjału. Do XIX wieku był to potencjał ekonomiczny — tereny, na których dzisiaj znajdują się zabudowania Składu Solnego, były strategicznym punktem w handlu solą, surowcem tak ważnym dla gospodarki lokalnej i krajowej. Wraz z początkiem kolejnego stulecia, aż po wybuch II wojny światowej budynek Składu Solnego użytkowany był przez wojska; najpierw austriackie, w dwudziestoleciu międzywojennym z kolei przez polskie, świadcząc o potencjale militarnym państwa. Dzisiaj zaś użytkowany przez środowisko artystyczne Skład Solny staje się symbolem siły lokalnej społeczności oraz potencjału kulturalnego Krakowa, a w szczególności Zabłocia. Poparciem tych słów niech będzie sukces Hackathonu Architektonicznego „Wymyślmy park wokół Składu Solnego”, który odbył się w Składzie Solnym 8 i 9 czerwca 2024 roku.

25 lat z historii Składu Solnego

W latach 80. XX wieku Skład Solny był miejscem zaniedbanym i w dużej mierze niezagospodarowanym, popadającym powoli w ruinę. Niepewną przyszłość zabytkowej budowli oraz zajmowanej przez nią działki odmienić miały pierwsze osoby artystyczne, które w 1998 roku związały z nimi swoją działalność. Od tego momentu środowisko skupione wokół Składu Solnego nieustannie powiększało się, ubogacając życie kulturalne Zabłocia. Działalność Składu bazowała na oddolnych inicjatywach, które ostatecznie pozwoliły na organiczne ukształtowanie się unikalnego w skali miasta miejsca, w którym życie kulturalne toczy się poza obiegiem instytucjonalnym. Punktem zwrotnym był 2019 rok, kiedy to na użytek środowiska Składu Solnego pozyskano całą powierzchnię użytkową zabytkowej budowli — w tamtym okresie zorganizowano również wystawę dokumentującą historie pracowni artystycznych działających na Zabłociu. W ramach Składu Solnego do dzisiaj działają artyści i artystki, organizacje pozarządowe, zespoły muzyczne, studio nagrań, studio dawnej fotografii, pracownia lutnicza, szkoła produkcji muzycznej oraz sezonowa pracownia szkutnicza. W Składzie odbywały się Zjazdy Futurofobiczne, a swoją działalność rozwija kolektyw Siostry Rzeki.

Hackathon w Składzie Solnym

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

Nad przyszłością artystycznej społeczności skupionej wokół Składu Solnego od samego początku jej funkcjonowania wisiały jednak czarne chmury. Należące do Miasta Krakowa lokale wynajmowane były środowisku z zastrzeżeniem tymczasowości takiego rozwiązania — w ostatnich dwudziestu pięciu latach na terenie Składu Solnego planowano bowiem kilka różnych inwestycji. Ostatecznie stanęło na Centrum Literatury i Języka Planeta Lem, które miałoby zostać zrealizowane wedle wyłonionego w konkursie projektu autorstwa JEMS architekci. Na budowę nie ma jednak obecnie pieniędzy, a sama inicjatywa cieszy się coraz mniejszym poparciem społecznym. Widmo zakończenia oddolnej działalności Składu Solnego przyczyniło się za to do dalszej konsolidacji skupionego wokół niego środowiska. Uświadomiono sobie, jak unikatowym zjawiskiem jest Skład Solny, a w jego obronie powstały liczne teksty, odbyły się protesty i konsultacje. Najnowszym rozdziałem batalii o Skład Solny jest Hackathon Architektoniczny „Wymyślmy park wokół Składu Solnego”, w ramach którego powstały alternatywne wizje zagospodarowania przestrzeni wokół Składu Solnego.

Hackathon w Składzie Solnym

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

przestrzeń projektowana społecznie

Pomysł Hackathonu powstał po wizycie osób związanych ze Składem Solnym na jednym z posiedzeń Rady Dzielnicy XIII Podgórze. Organizacją wydarzenia zajęło się Stowarzyszenie Skład Solny, które działało przy wsparciu rady dzielnicy oraz pod patronatem czasopisma Architektura & Biznes. Hackathon Architektoniczny „Wymyślmy park wokół Składu Solnego” był wydarzeniem podzielonym na trzy zasadnicze części. Pierwszą były konsultacje społeczne, przeprowadzone w formie ankiety wypełnionej przez niemal 200 osób zamieszkujących Zabłocie i Stare Podgórze. W ankiecie pytano między innymi o funkcje, jakie powinna pełnić przestrzeń wokół Składu Solnego oraz infrastrukturę, która mogłaby się tam znaleźć. Osoby, które zdecydowały się udzielić odpowiedzi, wskazywały głównie na potrzebę zagospodarowania działki Składu Solnego w formie parku zapewniającego użytkującym dostęp do infrastruktury edukacyjnej i rekreacyjnej. Wedle respondentów i respondentek w hipotetycznym parku swoje miejsce mogłyby znaleźć między innymi plac zabaw, miejsca przystosowane do prowadzenia lekcji na wolnym powietrzu, strefa twórcza czy tężnia solankowa.

Hackathon w Składzie Solnym

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

Wraz z oczekiwaniami osób bezpośrednio związanych ze Składem Solnym, wyniki ankiety stały się częścią wytycznych dla zasadniczej części wydarzenia — Hackathonu Architektonicznego, podczas którego powstać miały projekty zagospodarowania działki, na której znajduje się Skład Solny. W ciągu dwóch dni wytężonej pracy, sześć grup projektowych działających pod okiem osób mentorskich — Marii Gołębiowskiej i Filipa Piwowarczyka — stworzyło alternatywne wizje tego, w jaki sposób zagospodarowana może zostać ta unikalna w skali miasta przestrzeń. Z rezultatami wspólnego działania zapoznać się można na stanowiącej trzecią część Hackathonu wystawie, której wernisaż miał miejsce 15 czerwca br. w salach Składu Solnego.

Hackathon w Składzie Solnym — wernisaż wystawy

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

owoce Hackathonu

Grupy, które zgłosiły się do projektowej części Hackathonu miały za zadanie przedstawić wizję rewitalizacji terenów, na których znajduje się XVIII-wieczny budynek magazynowy, opartą o oczekiwania środowiska Składu Solnego oraz wyniki przeprowadzonej uprzednio ankiety. Grono, które zgłosiło się do uczestnictwa w wydarzeniu, składało się z osób posiadających doświadczenie projektowe oraz związanych zawodowo z architekturą czy architekturą krajobrazu. Wśród zgłoszonych znalazła się również czteroosobowa grupa dzieci, które wspólnie przedstawiły aż cztery unikalne koncepcje projektowe.

Hackathon w Składzie Solnym,

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

Sześcioosobowy skład jury pierwszą nagrodę przyznał 4. grupie projektowej, do której należeli Michał Bednarz i Mikołaj Sazonov oraz Karolina Górnisiewicz. Projekt przewrotnie nazwany „Częścią Składową” zakładał stworzenie przestrzeni, która stanie się miejscem koegzystencji osób zamieszkujących Zabłocie i Stare Podgórze oraz środowiska artystycznego skupionego wokół Składu Solnego. To właśnie uwzględnienie potrzeb urzędującej w Składzie społeczności stało się kluczem do sukcesu zaprezentowanego konceptu. Autorzy i autorka „Części Składowej” założyli podział parku na kilka stref funkcjonalnych, takich jak Enklawa Ciszy i Medytacji, Strefa Kultury czy Przestrzeń Sportowo-Rekreacyjna. Infrastruktura, w którą wyposażono hipotetyczny park wokół Składu Solnego, łączy w sobie potrzeby mieszkańców oraz osób artystycznych związanych ze Składem — osoby odpowiedzialne za projekt zaplanowały tam zarówno miejskie ogródki społeczne i psi park, jak i małą architekturę przeznaczoną na cele wystawiennicze. Poszczególne strefy parku powiązane zostały z okolicą między innymi dzięki „Via Saltia” — przebiegającą przez „Część Składową” arterię, która łączy poszczególne strefy funkcjonalne z bulwarem wiślanym, nawiązując symbolicznie do handlowej historii miejsca.

Hackathon w Składzie Solnym — projekt grupy 4. nagrodzony I miejscem

fot.: Stan Baranski, proj.: Michał Bednarz, Karolina Górnisiewicz, Mikołaj Sazonov © archiwum organizatorów wydarzenia

Druga nagroda przyznana została za wizję „Parku Solnego” autorstwa Zuzanny Wozowicz i Kacpra Gotkowskiego. Koncepcja zakłada nieco bardziej minimalistyczne podejście do tematu rewitalizacji działki Składu Solnego. Osobom autorskim udało się jednak odpowiedzieć na potrzeby sygnalizowane w ankiecie oraz wytycznych środowiska Składu Solnego — w „Parku Solnym” zaplanowano między innymi wybieg dla psów, tężnię solankową czy wydzieloną przestrzeń do przeprowadzania warsztatów. Osoby artystyczne działające w Składzie Solnym mogłyby liczyć z kolei na wiatę ze sceną służącą do organizacji wydarzeń kulturalnych i projekcji filmowych. Ciekawie prezentuje się również koncepcja infrastruktury wystawienniczej, w której miejsca ekspozycji odpowiadałyby rytmom okien na elewacji Składu Solnego.

Hackathon w Składzie Solnym — projekt grupy 6. Park Solny nagrodzony II miejscem

proj.: Zuzanna Wozowicz, Kacper Gotkowski © archiwum organizatorów wydarzenia

Trzecia nagroda przyznana została ex aequo trzem zespołom projektowym. Grupa „Prototyp”, współtworzona przez Patrycję Porębę, Anetę Małek, Annę Węgiel i Konrada Pokrywkę zaprezentowała koncepcję, która wyróżnia się przede wszystkim podejściem do kwestii dostępności oraz zrównoważonego rozwoju — prototypowy park zakłada zachowanie jak największej ilości roślinności, stworzenie odpowiednich warunków dla promocji bioróżnorodności oraz przystosowanie infrastruktury do potrzeb osób z niepełnosprawnością narządu wzroku. Alicja Wąś, Ewelina Tokarz oraz Wojciech Szafrański, działający w ramach grupy 2., przedstawili propozycję, w której nacisk położono na potrzeby artystów i artystek zajmujących się tworzeniem muzyki, a także na implementację infrastruktury wspomagającej gospodarowanie wodą na terenie parku. Ostatnia z grup nagrodzonych trzecim miejscem zaproponowała wizję nazwaną „Zielonym Zakątkiem”. Martyna Gwóźdź, Natalia Hadacz i Marcin Kufel zaplanowali dla Składu Solnego otoczenie, którego motywem przewodnim stała się fala. Podczas projektowania wzięto pod uwagę bliskie położenie Wisły, której nabrzeże skomunikowano z parkiem.

Hackathon w Składzie Solnym — projekty grupy 5. (dzieci) nagrodzony I Nagrodą Specjalną

fot.: Stan Baranski, proj.: Alicja Lasota, Łucja Lasota, Kosma Dzierżak, Ignacy Dziurdzia © archiwum organizatorów wydarzenia

Na specjalną uwagę zasługuje praca grupy piątej, do której należały Łucja i Alicja Lasota oraz Kosma Dzierżak i Ignacy Dziurdzia. Dziecięcy głos w sprawie Składu Solnego przedstawił aż cztery, unikalne w skali konkursu koncepcje, w ramach których zaplanowano rekreacyjne zbiorniki wodne, ściankę wspinaczkową i pole truskawek. Nie zabrakło symbolicznych nawiązań do wydarzeń wokół Składu Solnego — jeden z projektantów zaproponował przyozdobienie zabudowań rzeźbami przywodzącymi na myśl działalność kolektywu Siostry Rzeki oraz organizację Zjazdów Futurofobicznych.

Hackathon w Składzie Solnym

fot.: Stan Barański © archiwum organizatorów wydarzenia

potrzeba dyskusji

Bezpośrednim rezultatem działań, jakie miały miejsce w ramach Hackathonu Architektonicznego, było powstanie grupy projektów, które odzwierciedlają potrzeby społeczności wiążącej swoją działalność wokół Składu Solnego oraz osób mieszkających na Zabłociu i Starym Podgórzu. Przebieg oraz wyniki Hackathonu widzieć można jednak w znacznie szerszej perspektywie — niewątpliwy sukces inicjatywy stanowi nie tylko o sile środowiska Składu Solnego oraz potencjale kreatywnym osób zajmujących się w Krakowie projektowaniem, lecz także o potrzebie angażowania lokalnych społeczności w dyskusje, które dotyczą przyszłości użytkowanych przez nie przestrzeni. To właśnie ich głos powinien stanowić jeden z podstawowych wyznaczników, branych pod uwagę podczas planowania miejskich inwestycji. 

 
Przemysław Ciępka