W przeciwieństwie do Polski, w krajach zachodniej Europy budownictwo „metodą gospodarczą” stanowi niszową część rynku budowlanego. Nawet w przypadku samodzielnej budowy często wykorzystywane są na zachodzie pakiety elementów gotowych (szkielet lub panele), prefabrykowanych i dostarczanych wraz z instrukcją montażu. W Polsce natomiast wciąż jeszcze popularne jest przekonanie, że dom zbudowany „metodą gospodarczą”, bez kompletnego projektu, bez praktycznego udziału fachowej siły roboczej i bez kierownika budowy oraz zbudowany z najtańszych (często niedozwolonych do stosowania materiałów) to najlepsza i tania opcja budowy. Jak błędne jest takie przekonanie, świadczą późniejsze narzekania i często konieczność wykonywania kosztownych napraw.
Co to są więc domy prefabrykowane i jakie mają zalety?
Dom prefabrykowany firmy Wolf Haus
© Wolf Haus
Prefabrykacja w budownictwie oznacza przygotowanie w warunkach fabrycznych poszczególnych części budynku w różnym stopniu zaawansowania. Obiekty tak produkowane to nie tylko domy jednorodzinne, ale również wielorodzinne oraz obiekty użyteczności publicznej. Rozwijającym się obszarem stosowania prefabrykatów są różnego rodzaju rozbudowy i nadbudowy budynków istniejących. Istotną cechą budynków prefabrykowanych jest możliwość montażu niezależnie od pory roku.
Prefabrykowane mogą być elementy konstrukcji — w postaci gotowych do złożenia na placu budowy konstrukcji szkieletowej lub paneli, prefabrykowane mogą być przegrody (ściany, stropy), jak również całe moduły w różnym stopniu wykończenia. Zarówno w przypadku prefabrykowanych przegród, jak i modułów, możliwe jest fabryczne rozprowadzenie instalacji, wykonanie izolacji oraz jedno- lub dwustronne wykończenie.
Najbardziej zaawansowaną opcją są wykończone moduły z kompletnym wyposażeniem kuchni, łazienki, itp. Moduły dostosowane są wielkością do możliwości transportowych i indywidualnych uwarunkowań placu budowy.
Montaż prefabrykatów ściennych (po lewej stronie) i prefabrykowanego modułu (po prawej stronie), konstrukcja drewniana
fot.: archiwum Stowarzyszenia EDG
Budownictwo modułowe zaczyna zdobywać coraz większą popularność na świecie i warto zaznaczyć, że na rynkach budowlanych Europy swoje uznane miejsce mają również polskie firmy.
Niezależnie od zastosowanego materiału, prefabrykacja znacznie przyspiesza proces budowy — oczywiście tym szybsza jest realizacja, im większy stopień prefabrykacji. Prefabrykowany budynek modułowy o niewielkiej powierzchni (rzędu kilkudziesięciu metrów kwadratowych) może być gotowy wieczorem tego samego dnia, którego został dostarczony na budowę. Mowa tu oczywiście o modułach wykończonych i wyposażonych fabrycznie, montowanych na przygotowanej wcześniej płycie fundamentowej.
W prefabrykacji stosuje się m.in.:
- drewno lite, drewno na złącza klinowe lub drewno klejone warstwowo i stal w przypadku konstrukcji szkieletowych zarówno przy prefabrykacji najprostszej, do montażu na budowie, jak i przy fabrycznym przygotowaniu gotowych elementów ściennych i stropowych oraz przy produkcji modułów,
- drewno klejone warstwowo lub drewno klejone krzyżowo (CLT), keramzyt, beton przy produkcji masywnych elementów ściennych,
- drewno klejone warstwowo lub drewno klejone krzyżowo (CLT) oraz beton przy produkcji masywnych prefabrykatów stropowych
montaż wielorodzinnego budynku modułowego o konstrukcji drewnianej przez polską firmę
fot.: archiwum Stowarzyszenia EDG
Prefabrykowane domy drewniane
Najbardziej popularnym rodzajem domów prefabrykowanych są obiekty o konstrukcji drewnianej, dlatego tego rodzaju domom przyjrzymy się dokładniej. Popularność zawdzięczają nie tylko lekkości, szybkości budowy, ciepłu i dobremu klimatowi wewnętrznemu, ale też z uwagi na wpisywanie się w światowe trendy ekologiczne. Dodatkowo w budownictwie drewnianym można bez dodatkowych zabezpieczeń, jedynie w wyniku odpowiedniego zaprojektowania, uzyskać wysoką odporność ogniową (nawet 120 minut). W dyskusjach na temat plusów i minusów obiektów o konstrukcji drewnianej w zestawieniu z konstrukcją stalową przewijają się zawsze argumenty dotyczące bezpieczeństwa pożarowego (niepalna stal pod wpływem wysokiej temperatury „płynie”, tracąc właściwości nośne, a palne drewno opala się po obwodzie, utrzymując przez długi czas nośność i pozwalając na bezpieczną ewakuację). Problemem konstrukcji drewnianych jest korozja biologiczna, konstrukcji stalowych — rdza. Ale za to drewno jest materiałem w 100% odnawialnym, a podstawowym producentem jest natura, człowiek tylko przeprowadza jego obróbkę i dokonuje prefabrykacji.
Niezależnie, czy budowane mają być domy jedno- czy wielorodzinne, czy obiekty użyteczności publicznej, należy spełnić podobne reżimy projektowo-produkcyjno-wykonawcze. Ponieważ w Polsce wiedza na temat konstrukcji drewnianych jest wciąż niewystarczająca — podejmowane są prace i działania mające służyć popularyzacji nie tylko budownictwa drewnianego, w tym prefabrykowanego samego w sobie, ale również wymagań, jakie musi spełniać.
Stowarzyszenie Energooszczędne Domy Gotowe od wielu lat aktywnie propaguje dobre praktyki w zakresie budownictwa drewnianego, prowadząc liczne szkolenia i uczestnicząc w opracowywaniu publikacji z tego zakresu. Między innymi w ubiegłym roku (2022) EDG opracowało na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska cykl trzech publikacji: Budownictwo drewniane, poradnik dla projektanta, dla wykonawcy i dla inwestora (zbiór dobrych praktyk z zakresu budownictwa drewnianego ze szczególnym uwzględnieniem konstrukcji). Poradniki są do bezpłatnego pobrania na stronie domzklimatem.
Dobrze zaprojektowany dom to taki, którego projekt uwzględnia obliczenia i rysunki wszystkich elementów konstrukcyjnych oraz połączeń. Projekt budowlany z racji na wyjątkowo ubogą wymaganą zawartość — to nie projekt, według którego można cokolwiek budować. Podstawą trwałego i bezpiecznego budynku jest konstrukcja, zarówno w aspekcie przenoszenia obciążeń, stanu granicznego użytkowania, jak i w aspekcie szczelności oraz termiki.
Projekt konstrukcji drewnianej wykonuje się wyłącznie z zastosowaniem polskiej wersji Eurokodu 5 (PN-EN 1995-1-1:2010+A1:2014). Stare normy polskie (PN-B 03150) nie mają zastosowania od wielu lat (mimo teoretycznego dozwolenia stosowania ich do końca 2020 roku). Aby zaś konstrukcja była trwała i bezpieczna — musi być wykonana z zastosowaniem właściwych materiałów i zgodnie z projektem (a nie — zgodnie z wyobrażeniem „pana majstra złotej rączki”).
Stosowane drewno musi spełniać wymagania odpowiedniej normy zharmonizowanej i posiadać oznakowanie CE. I tak:
- drewno lite musi być zgodne z EN 14081-1+A1:2011,
- drewno na złącza klinowe musi być zgodne z EN 15497:2014,
- drewno klejone warstwowo oraz sklejone drewno lite musi być zgodne z EN 14080:2013,
- drewno klejone krzyżowo musi być zgodne z ETA (Europejska Ocena Techniczna), docelowo z EN 16351:2021.
Ważne — normy DIN (niemieckie) i powiązane z nimi nomenklatura oraz certyfikaty nie mają zastosowania w Polsce mimo błędnemu wyobrażeniu niektórych projektantów i sprzedawców.
Ponieważ na rynku krąży wiele nieprawdziwych informacji — należy jasno powiedzieć, że powszechnie dostępną klasą drewna litego jest C24, a przypisanie drewna do tej klasy (w wyniku sortowania wizualnego lub maszynowego) jest powiązane z zagwarantowaniem określonych parametrów wytrzymałościowych. Klasa C24 natomiast nie oznacza, że drewno jest suche, strugane czy też ma jakąś odporność ogniową. Drewno jest suche jeśli zostało wysortowane na sucho (i wtedy w oznakowaniu na każdej sztuce musi być zapis „dry graded”) i odpowiednio przechowywane. Nie wolno stosować na żadne elementy konstrukcyjne (w tym łaty) tzw. „tarcicy ogólnego przeznaczenia” — czyli drewna niesortowanego wytrzymałościowo.
Drewno będzie strugane, jeśli takie zamówimy, a ognioodporność konstrukcji wynika z odpowiedniego zaprojektowania elementów i złączy. Wymagane przez Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych dla większości obiektów (poza np. domami jednorodzinnymi) nierozprzestrzenianie ognia (NRO) osiąga się poprzez impregnację środkami spełniającymi odpowiednie wymagania — stara Instrukcja ITB z 2004 roku nie ma zastosowania.
Należy pamiętać, że klasa C27 dostępna jest rzadko, i tylko w przypadku sortowania maszynowego, klasa C30 w praktyce jest bardzo trudno dostępna, a klasy wyższe są w zasadzie niedostępne. Najwyższą normową klasą drewna klejonego warstwowo jest GL32c lub GL 32h, lecz w praktyce najwyższą stosowaną jest GL 30c lub GL 30h.
Konstrukcja drewniana prefabrykowanych przegród lub modułów wypełniana jest materiałem izolacyjnym i obijana płytami (np. OSB, płyta gk, płyta gipsowo-włóknowa lub cementowo-włóknowa) z zastosowaniem odpowiedniej izolacji. Dobierając płyty poszycia, należy zwracać uwagę na charakter pomieszczenia, w tym na przewidywaną wilgoć, jak i na odpowiednie usytuowanie łączeń.
Dom prefabrykowany firmy Brzechwa
© Brzechwa
Profesjonalni producenci domów prefabrykowanych posiadają tę wiedzę, gwarantując odpowiedni projekt, materiał i wykonawstwo. Produkcja objęta jest ścisłą kontrolą, wszystkie prefabrykaty są wykonywane z dużą dokładnością w warunkach fabrycznych, zapewniających stabilną wilgotność. Dzięki powtarzalności produkowanych elementów i stałej kontroli, zminimalizowane jest wystąpienie błędów, a w przypadku ich zaistnienia — następuje niezwłoczna eliminacja. Celem wybrania dobrego producenta warto zapoznać się z referencjami i opiniami użytkowników.
Prefabrykowany dom — niezależnie od rodzaju jego konstrukcji, powstanie znacznie szybciej niż budowany od podstaw na placu budowy i będzie gwarantował wyższą jakość wykonania. W przypadku domu drewnianego, drewno dzięki fabrycznej prefabrykacji i szybkiemu montażowi nie będzie narażone na długotrwałą ekspozycję na niekorzystne warunki atmosferyczne. Tak więc budownictwo prefabrykowane to budownictwo przyszłości jeśli stawiamy na jakość i szybkość budowy.
