Architektura i urbanistyka
Jak zaprojektować miasto? Nowoczesne miasto — jaka jest współczesna urbanistyka? Przyszłość urbanistyki. Jak zagospodarować przestrzeń miejską? Ekologiczne miasto. Czym jest The New Urbanism? Błędy urbanistów — jak je naprawić?
jaka jest współczesna urbanistyka?
Urbanista tworzący miasto humanistyczne powinien dziś wejść w rolę zarówno „terapeuty” społeczeństwa i przestrzeni, jak i w rolę wizjonera. Powinien rozpocząć od zdiagnozowania problemów społecznych oraz gospodarczych na danym obszarze i zaproponować ewolucyjne zmiany potrzeb użytkowników przestrzeni na co najmniej kilkanaście lat do przodu.
Urbanistyka jest nauką synkretyczną — powinna zawierać w sobie elementy architektury, socjologii, ekonomii, psychologii, proksemiki, ergonomii, antropologii, kulturoznawstwa i ekologii. Architekt, który tworzy plan miasta „od zera” lub rewitalizuje zastaną tkankę miejską, powinien uwzględnić wyniki konsultacji społecznych, uwarunkowania konserwatorskie, zgodność z założeniami planu zagospodarowania lub rewitalizacji.
Aleksander Wołodarski — architekt i urbanista — twierdzi, że dobra urbanistyka to znalezienie równowagi między przestrzenią publiczną a prywatną, monumentalizmem a kameralnością. Ważne jest też zachowanie estetycznej ciągłości urbanistycznej oraz uwzględnianie stylów historycznych w połączeniu z nowatorskimi rozwiązaniami. Należy mieć na względzie, że wzrasta wartość nieruchomości, w których dobrze się mieszka, pracuje i handluje, a obecnie nakreślony plan będzie rzutował na relacje międzyludzkie w przyszłości.
czym jest The New Urbanism?
Jednym z poważnych problemów współczesnych miast jest zanieczyszczenie środowiska, które w sposób szczególny wpływa na zdrowie mieszkańców. Tu trzeba się zgodzić z Le Corbusierem, że ludzie w miastach zawsze będą potrzebować: „słońca, zieleni i przestrzeni”. Aczkolwiek, obecnie dąży się do osiągnięcia tych celów inaczej niż w czasach modernizmu. Nowy urbanizm — jak określany jest współczesny nurt urbanistyki postmodernistycznej — zakłada powrót do klasycznego rozkładu miasta z rozbudowaną siatką komunikacji pieszej, publicznej i rowerowej, kosztem zmniejszonego użycia komunikacji samochodowej. Rozwiązania ekologiczne stały się koniecznością. Odpowiedzi na pytanie, jak dotlenić miasto szuka się w urbanistyce krajobrazu miejskiego i poprzez różne zabiegi rewitalizacji przestrzeni miejskiej — dachy biurowców i budynków mieszkalnych czy estakady zamienione zostają w ogrody i tereny spacerowe. W ten sposób powiększa się obszar przeznaczony pod parki publiczne i tereny rekreacyjne.
Zanika granica między miastem a wsią. Przykładami takich rozwiązań są nowojorski High Line oraz Seoullo 7017 Skygarden. Na temat nowojorskiego wiaduktu kolejowego zamienionego w park przeczytamy w tekście Spacerem po Nowym Jorku. Więcej o koreańskim ogrodzie stworzonym na zrewitalizowanej estakadzie można przeczytać w artykule Seulski High Line.
czego unikać projektując miasta?
Z miasta można czytać jak z otwartej księgi. Widać tu historię miejsca lub jej brak, ale także kulturę i mentalność społeczeństwa współczesnego. Miasta przyszłości mogą rozwijać się w dwóch kierunkach — takim, które bierze pod uwagę wartość i potrzeby indywidualnej osoby (empatyczny model skandynawski), i takim, w którym najważniejszy jest rachunek ekonomiczny. Obecnie te dwie filozofie zaciekle ze sobą walczą. Myśląc o największych metropoliach świata, wydaje się, że zwycięża ta druga — zwłaszcza w szybko rozwijających się miastach azjatyckich. Do czego to prowadzi? Zawsze do cierpienia ludzi biednych, przykładami mogą być „mieszkania-klatki” (cage homes) w Hongkongu lub slumsy i koczowiska powstające w obrębie wielu bogatych miast Europy i Stanów Zjednoczonych.
Jeżeli chcemy dowiedzieć się jak zaprojektować miasto, warto pamiętać jakich błędów należy unikać. Całą gamą grzechów urbanistycznych możemy zaobserwować w Chinach — szybkie procesy urbanizacyjne, z jakimi mamy do czynienia w tym państwie, są pozostawione rywalizującym ze sobą deweloperom. Czasem na drodze ich zachłanności stają tak zwane „domy-gwoździe” (nail houses), których właściciele nie zgadzają się na wysiedlenie. Miasta, z których zniknęła stara zabudowa (hutongi), jak na przykład Shenzhen, nie posiadają historii, są budowane bez estetyki, a mieszkańcami są głównie młodzi ludzie (brak normalnej ciągłości pokoleniowej), inne to miasta-widma, produkty centralnego planowania.
Błędy urbanistów starają się naprawiać sami mieszkańcy miast. Jest tak w przypadku oddolnego nieformalnego rozwoju urbanistycznego. Jego przykładami są ogródki działkowe, które spełniają dwie podstawowe funkcje — hortiterapeutyczną (powrót do natury) i możliwość rozładowania frustracji poprzez odzyskanie poczucia kontroli nad najbliższym otoczeniem — obu tych rzeczy brakuje we współczesnych wielkich aglomeracjach miejskich.
Polska pracownia architektoniczna założona w 1999 roku przez Roberta Koniecznego i Marlenę Wolnik. Pojawiający się w nazwie biura skrót to nie tylko inicjały założycieli, ale też nawiązanie do Śląska, z którego wywodzą się architekci (KWK oznacza kopalnię węgla kamiennego).
Zrealizowała takie projekty jak: Dom po Drodze, Arka Koniecznego, Centrum Dialogu „Przełomy” w Szczecinie oraz Unikato w Katowicach. Była wielokrotnie nagradzana – otrzymała m.in. Nagrodę Roku SARP 2016 za Muzeum Centrum Dialogu Przełomy oraz nagrodę Wallpaper Design Awards 2017 za najlepszy dom na świecie (Arka Koniecznego). Pracownię również wielokrotnie nominowano do Nagrody Unii Europejskiej im. Miesa van der Rohe.
Robert Konieczny
Architekt, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. W 1996 roku uzyskał certyfikat New Jersey Institute of Technology. Szef biura KWK Promes powstałego w 1999 roku.
W 2012 roku został niezależnym ekspertem Fundacji Miesa van der Rohe. W 2016 roku projekt Muzeum Narodowego – Centrum Dialogu Przełomy w Szczecinie został uznany Najlepszym Budynkiem Świata 2016 w międzynarodowym konkursie World Architecture Festival. Nagroda ta pierwszy raz w historii trafiła do Polski. Ten sam projekt zdobył również w 2016 roku pierwszą nagrodę uzyskując tytuł Najlepszej Przestrzeni Publicznej Europy w konkursie European Prize for Urban Public Space przyznawanym przez Centrum Kultury Współczesnej w Barcelonie (CCCB). Najnowszym wyróżnieniem dla Projektanta jest tytuł Najlepszego Domu Świata dla Arki Koniecznego w ogólnoświatowym konkursie Wallpaper Design 2017. Konieczny był dziesięciokrotnie nominowany do Europejskiej Nagrody Fundacji Miesa van der Rohe (dla Domu Aatrialnego, Domu OUTrialnego i Domu Otwartego, Domu z Ziemi Śląskiej, Domu Bezpiecznego, Domu Autorodzinnego oraz Living-Garden House w Katowicach i Living-Garden House w Izbicy, Centrum Dialogu Przełomy w Szczecinie i Arki Koniecznego). Jest laureatem prestiżowej nagrody House of the Year 2006 za projekt Domu Aatrialnego zwyciężając w konkursie portalu World Architecture News na najlepszy dom mieszkalny na świecie. Robert Konieczny otrzymał w 2011 roku doroczną nagrodę Ministra Kultury, za wybitne osiągnięcia w dziedzinie architektury, jako drugi architekt w historii przyznawania tej nagrody.
W 2007 roku znalazł się na liście 44 najlepszych młodych architektów świata wydawnictwa „Scalae”. W tym samym roku magazyn „Wallpaper” zaliczył pracownię Roberta Koniecznego do 101 najbardziej ekscytujących biur architektonicznych na świecie. W 2008 roku Konieczny został także laureatem „Europe 40 under 40” – Europe’s Emerging Young Architects and Designers, przyznawaną przez The European Centre for Architecture Art Design and Urban Studies and The Chicago Athenaeum, najlepszym młodym projektantom na świecie poniżej 40 roku życia. W tym samym roku Międzynarodowe jury Museum of Architecture and Design w Chicago zaliczyło Dom Aatrialny i Dom Ukryty do najlepszych budynków świata. W 2009 roku Dom Bezpieczny znalazł się w finale World Architecture Festival Awards 2009 w Barcelonie, wśród najlepszych realizacji świata, a Dom OUTrialny w tym samym roku został zakwalifikowany do finału LEAF Awards 2009 w Berlinie, konkursu dla najbardziej nowatorskich budynków świata. W lutym 2012 roku Dom Aatrialny został najlepszym budynkiem III RP w plebiscycie architektonicznym ogłoszonym przez tygodnik Polityka. W pierwszym tego typu konkursie w Polsce, gdzie spośród 15 nominowanych obiektów najlepszy budynek wybierali sami czytelnicy. Konieczny jest jednym z najczęściej publikowanych polskich architektów za granicą.
Jego realizacje znalazły się w najważniejszych publikacjach, w tym m.in. dwukrotnie w „The Phaidon Atlas of Contemporary World Architecture” i serii książek wydawnictwa Tashen. W książce „European Architecture since 1890” światowej sławy krytyka – Hansa Ibelingsa, biuro KWK Promes zostało zaliczone do nurtu konceptualistów i wymienione jako jedyna współczesna pracownia z Polski, która wniosła wkład w rozwój architektury europejskiej.
