Wyróżnienie (ex aequo)
kategoria: teoretyczna praca magisterska
5 000 zł
autor
Franciszek Bojańczyk
tytuł
„Powojenne przemiany przestrzeni małego miasta „poniemieckiego” na przykładzie dolnośląskiej Niemczy”
uczelnia
Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych,
Uniwersytet Warszawski, Instytut Ameryk i Europy
promotor
prof. Mikołaj Herbst
opinia jury
Na podstawie badań archiwalnych, materiału ikonograficznego oraz spisanych relacji mieszkańców jako źródeł wytworzonych, autor analizuje procesy, jakie wpływały i wpływają nadal na zmiany w przestrzeni tego miasta w latach 1945-2020, wynikające z odmienności kulturowych dawnych twórców i użytkowników miasta do 1945 roku oraz jego nowych użytkowników w następnych siedemdziesięciu latach.
Praca wpisuje się w nowy nurt badań nad tzw. Ziemiami Odzyskanymi i dzisiejszym pejzażem architektoniczno-kulturowym miasteczek Dolnego Śląska. Niemcza jest studium przypadku: autor bada fenomen tutejszego pejzażu, złożonego z architektonicznych śladów i nawarstwień powstałych w okresie przed wojną oraz po niej. Zmiany te są bezpośrednim obrazem kulturowego zderzenia/konfliktu, z jakim mamy do czynienia na Dolnym Śląsku, obserwowanej tu dysharmonii kulturowej, której uczestnikami i ofiarami jest architektura, gdy takie jak Niemcza niemieckie miasteczka zagospodarowywali nowi polscy przybysze/użytkownicy, by w krótkim czasie przeorać zastany krajobraz gruntownie i nieodwracalnie, wytwarzając nowy pejzaż, nowe miastoobrazy: odrębną jakość, poprzez którą można odczytać całą sytuację społeczną i kulturową, z jaką mamy tu do czynienia.
Te złożone procesy społeczno-kulturowe, będące wynikiem zetknięcia się różnych kultur, są właśnie tematem pracy Franciszka Bojańczyka, pokazując gwałtowne zmiany, jakie zaszły na przestrzeni ponad siedemdziesięciu lat w Niemczy (i w setkach innych miasteczek tzw. Ziem Odzyskanych). Tematem rozprawy jest więc bardzo trudny, uwikłany w (geo)politykę i niewygasające silne emocje, problem tożsamościowy, związany z cywilizacyjną konfrontacją/rywalizacją, do jakiej dochodziło i dochodzi nadal — na terenach Dolnego Śląska, a co wiedzie ostatecznie do zmiany kulturowej (culture change): procesu zaniku lub restrukturalizacji elementów danej kultury i pojawienia się w jej miejsce nowej kultury napływowej. Architektura odgrywa tu kluczową rolę w zmianie tego krajobrazu kulturowego.
Nieduża objętościowo praca jest modelowym przykładem aktualnych ujęć badawczych wobec tych złożonych kwestii, które są podejmowane przez badaczy m.in. kultury architektonicznej i jej społecznych/kulturowych determinant.
